Steigermonteurs, een inleiding
Nederland telt duizenden fulltime steigermonteurs werkzaam bij meer dan veertig steigerbouwbedrijven. Deze zijn aangesloten bij de Vereniging van Steiger-, Hoogwerk- en Betonbekisting-bedrijven (VSB) (1). Het belangrijkste document voor de sector is de Richtlijn Steigers waarin alle normen, wetteksten en voorschriften zijn gebundeld (2). Er zijn tevens hoofdstukken opgenomen over veiligheid- en gezondheidsrisico’s en gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM). Steigermonteurs in Nederland vormen een kwetsbare beroepsgroep.
Er zijn in de bouw drie oorzaken voor het ontstaan van blijvend letsel of overlijden:
1. vallen van hoogte of struikelen (50 procent),
2. het getroffen worden door voorwerpen (bijna 25 procent) en
3. door contact met machines, gereed-schappen en voertuigen (15 procent) (3).
In 2018 werden twintig dodelijke ongevallen in de bouw (in totaal) gerapporteerd (4). De aandacht voor veiligheid en gezondheid in deze beroepsgroep vormt dus een permanente prioriteit.
Werkzaamheden
Steigermonteurs dragen elke dag tussen de 5.000 en 15.000 kg aan materiaal (5) en zijn 26 procent van de tijd belast met horizontaal en/of verticaal transport van materiaal (6). Zij werken 30 procent van de tijd met twee armen boven schouderhoogte. 37 procent van de tijd moeten gewichten van 0-10 kg worden gedragen, 50 procent van de tijd gewichten van 10-25 kg en 14 procent van de tijd gewichten van 25 kg of meer. Daardoor kan ernstige gezondheidsschade ontstaan in het schoudergebied of rug zonder uitzicht op herstel (7). (zie figuur 1).
Figuur 1: Percentage blootstelling aan verschillende gewichtscategorieën tijdens het uitvoeren van tillen, dragen, duwen en trekken tijdens steigerbouw werkzaamheden. (n= het aantal registraties per specifieke handeling).
Gezondheidsklachten
Steigermonteurs hebben door de forse fysieke belasting vaak schouderklachten (34 procent), knieklachten (37 procent) en nekklachten (27 procent) en deze komen veel voor in samenhang met rugklachten (60 procent) (8).
Rugklachten bij steigermonteurs hangen sterk samen met het horizontaal of verticaal verplaatsen van materialen, hoge werkbelasting en weinig regelmogelijkheden en ook met het ontwikkelen van recidief (dus terugkerende) klachten (9).
Beroepsziekten komen geregeld voor. Er kan door druk op de schouder zenuwletsel ontstaan met een spierverlamming tot gevolg. (zie figuur 2 en 3). Deze aandoening kenmerkt zich door het ontstaan van een ('vleugeltje') en beperkt de steigermonteur bij het verplaatsen van materiaal met de arm boven schouderhoogte.
Niet alleen de diepe maar ook de oppervlakkige zenuwen onder de huid van de schouder zijn kwetsbaar voor locale druk met als risico de ontwikkeling van een ongevoelige schouderhuid. Hierdoor kan ter plaatste geen pijnprikkel meer worden gevoeld waardoor de kans op het dragen van te veel gewicht op de schouder toeneemt. (figuur 4).
Ook kan artrose of slijtage ontstaan op de overgang van schouder-sleutelbeen waardoor het gewricht vergroot en pijnlijk wordt (AC-gewricht) (figuur 5). Als laatste kunnen pezen in de zogenaamde 'rotator cuff', een pees/spiermanchet rond het schoudergewricht, beschadigd raken.
Op de eerste afbeelding heeft de man een gebied met een verminderd gevoel van de huid op de draagschouder. Het binnengebied is geheel gevoelloos. De man op de tweede foto heeft rechts een vergroot AC-gewricht.
Verzuim en arbeidsongeschiktheid
Het verzuimpercentage in de bouw ligt hoger dan het landelijk gemiddelde (4,2 procent t.o.v. 3,7 procent in 2018). Het verzuim wordt gedomineerd door zogenoemde bewegingsapparaatklachten (BWA-klachten) (44,3 procent). Dit percentage lijkt af te nemen terwijl het percentage psychische klachten toeneemt (bijna 20 procent) (10).
Helaas zijn er geen gegevens bekend over de instroom in de arbeidsongeschiktheidsregeling (WIA = Wet Werk en Inkomen naar arbeidsvermogen). Uit een geraadpleegd retrospectieve onderzoek bleek overigens dat driekwart van de aandoeningen die in het verleden hebben geleid tot arbeidsongeschiktheid bij steigermonteurs werkgerelateerd waren. Daarbij stonden rug- en overige BWA-klachten bovenaan (11).
Preventie
Veel hangt af van het effect van preventieve maatregelen zoals het uitvoeren van aanstellings-keuringen (AK) en het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s). Een AK moet duidelijkheid geven over de medische geschiktheid voor de functie. Dat kan veel leed voorkomen. Verder moeten steigermonteurs verplicht gebruik maken van PBM’s (zie figuur 6):
Op sommige werkplekken wordt tevens een vluchtmasker en een gasdetector gedragen. Het totale gewicht van de PBM’s is ongeveer 12 kg inclusief riem met hamer, ratel, spietas of waterpas. Vermindering van fysieke belasting in de bouw staat overigens bovenaan het lijstje van gewenste maatregelen van de VSB.
Andere maatregelen zijn:
- Afdichten en afdekken van steigers
- Verbeteren van horizontaal en verticaal transport door inzet van transportmiddelen als kranen of liften
- Plaatsten van hekwerk etc.
Alle maatregelen vindt je terug in de Richtlijn Steigers (2).
Een relatief nieuwe PBM en sinds een aantal jaren geïntroduceerd in de steigerbouw is de schouderbeschermer. Deze is ontwikkeld om druk op de schouder te verdelen en door verandering van puntdruk naar vlakdruk (zie figuur 7, 8, 9, 10 en 11).
Vooraanzicht schouderbeschermer dat om de valgordel wordt gedragen. Op deze manier:
Stap 1 klittenband openen/stap 2 valgordelband aanbrengen en op de valgordel rechterschouder sluiten/stap 3 omdraaien en op de schouder positioneren.
Het pijltje geeft de gevoelloze zône aan. Op de andere foto's draagt de man een schouderbeschermer.
Uit onderzoek bleek ook dat bij gebruik van een schouderbeschermer een significante reductie van schouderklachten optrad. Het ervaren pijnniveau werd verlaagd met een kwart. Steigermonteurs die verzuimden als gevolg van schouderklachten en die de schouderbeschermer gingen gebruiken, na herstel van hun klachten, verzuimden daarna nooit meer voor deze klachten (12). (zie figuur 12)
Figuur 12: resultaten pijnklachten na interventie schouderbeschermer
Bij een vervolgonderzoek bij steigermonteurs in Nederland en België dat nog niet is gepubliceerd, bleek dat de ervaren schouderklachten (vooral pijnklachten) daalde met 33%, waarbij het percentage rugklachten zelfs een daling vertoonde van de helft. (figuur 12). Een verklaring voor deze laatste bevinding is de verandering van houding waardoor een ergonomisch betere belasting van de rug ontstaat tijdens het dragen van gewichten op de schouder. (zie figuur 13).
Figuur 13: steigermonteur met schouderbeschermer loopt rechtop met rechte schouders (1). De steigermonteur zonder schouderbeschermer loopt met iets gebogen rug en iets omhoog getrokken draagschouder (2). Dit zou de reden van de verschillen in schouderklachten en rugklachten kunnen verklaren.
PAGO + DIA
In 2002 is op verzoek van Stichting Arbouw een WAO-indicator ontwikkeld. Het was een instrument dat op grond van de inschatting van het werkvermogen, via de werk-vermogen-index, voorspelde welke bouwvakker het risico liep om binnen vier jaar arbeidsongeschikt te raken.
De werkmogenindex is nog steeds onderdeel van het PAGO (Periodiek Arbeidsgezondheidskundig Onderzoek) dat wordt aangeboden door Volandis en past in het integrale pakket preventiezorg.
Ook kan een duurzame inzetbaarheidsanalyse (DIA) worden uitgevoerd. Dit gesprek met één van de adviseurs van Volandis geeft inzicht in de lichamelijke conditie, hoe de mentale toestand is en wat de ontwikkelingsmogelijkheden zijn.
Het idee is altijd oog te houden op gezond en veilig werken maar ook de mogelijkheden open te houden voor een tweede carrièrekans mocht dit nodig of gewenst zijn (13). Vanaf 40 jaar kan al een PAGO-DIA plaatsvinden.
Werkzaamheden opnemen in V&G-plan, rol van TRA
In de Richtlijn Steigers wordt verwezen naar Hoofdstuk 7 van het Arbobesluit, art. 2.28 het veiligheids- en gezondheidsplan (V&G-plan). Een V&G-plan geldt vaak voor grotere projecten met meerdere bedrijven:
Er moet een V&G-plan beschikbaar zijn als:
- de bouw waarschijnlijk langer duurt dan 30 werkdagen en op enig moment meer dan 20 werknemers tegelijk aan het werk zijn;
- de bouw waarschijnlijk langer duurt dan 500 mensdagen;
- wanneer de bouw bijzondere gevaren voor werknemers met zich meebrengt.
“Een V&G-plan verbetert de coördinatie tussen uitvoerenden op de bouwplaats en moet tijdens het bouwproces de aandacht voor veiligheid en arbeidsomstandigheden garanderen” (14).
Het opstellen van een Taak Risico Analyse (TRA) is een ander verhaal. Het is van toepassing op werk met hoog risico, van tijdelijke aard en waarvoor geen degelijke procedure of werkinstructies bestaat. Die zijn in principe wel beschikbaar bij alle steigerbouwbedrijven.
Echter bij iedere nieuwe bouwactiviteit moet worden beoordeeld of er taken zijn die risicovol zijn en of aanvullend op de Risico Inventarisatie en evaluatie (RI&E) een TRA noodzakelijk maakt. Daarvoor kan de onderstaande TRA-cyclus worden gebruikt.
Het advies is dat steigerbouwbedrijven alvast een lijst maken met risicovolle activiteiten op basis van de TRA-systematiek. Daarin kunnen ook wettelijke regelingen, normen, richtlijnen, NEN-normen etc. worden opgenomen. De Richtlijn Steigers biedt hierin ook al veel houvast. (zie figuur 14 en 15) (15, 16). Het doel is preventie en betrokkenheid van iedereen.
Figuur 14: TRA systematiek
Conclusie
Steigermonteurs vormen een kwetsbare beroepsgroep. Alleen door maximaal te investeren in veiligheid en gezondheid en de belasting op het werk zoveel mogelijk te reduceren, door inzet van preventieve maatregelen, kunnen zij het werk zonder risico’s voortzetten. Leg echter risico’s vast in een V&G-plan en maak zo nodig een TRA voor werkzaamheden met een hoog risico.
Een steigermonteur moet echter een tweede carrièreperspectief niet uit het oog verliezen om ook in de toekomst te kunnen participeren in passend werk, in- of buiten de (bouw)sector.
Aandachtspunten:
- Steigermonteurs worden dagelijks geconfronteerd met veiligheids- en gezondheidsrisico’s.
- Een Veiligheids- en Gezondheidsplan eventueel ook een TRA is nodig als middel om de risico’s te beoordelen, preventieve maatregelen te treffen en te kunnen beheersen.
- Na enkele tientallen jaar werken moeten steigermonteurs vaak een ander beroep kiezen.
- Een PAGO met een duurzame inzetbaarheidsanalyse biedt inzicht in de mogelijkheden ok dir van een tweede carrière perspectief.
Referenties
- Vereniging van Steiger-, Hoogwerk- en Betonbekistingbedrijven: www.vsbnetwerk.nl
- Richtlijn steigers: https://richtlijnsteigers.nl/
- https://www.inspectieszw.nl/actueel/nieuws/2016/07/06/ongevallen-in-bouw-toegenomen
- Inspectie SZW rapport. https://www.inspectieszw.nl/actueel/nieuws/2019/02/26/inspectie-szw-roept-bedrijven-op-meer-te-investeren-in-veiligheidscultuur
- Elders L.A.M. Work related musculoskeletal disorders in scaffolders. Proefschrift, 8-10-2003, Print Partners Ipskamp, Enschede. ISBN: 90-77283-05-6
- Van der Beek AJ, Mathiassen SE, Windhorst J, Burdorf A. An evaluation of methods assessing the physical demands of manual lifting in scaffolding. Applied Ergonomics 2005;36: 213-222.
- Dawson M, Kleppe P, van der Beek A, Burdorf A, Elders L. Belastende taken, activiteiten en werkhoudingen in de steigerbouw: een werkplekonderzoek. Tijdschrift voor Ergonomie 1999,
(5): 134-139
- Elders Leo. Steigerbouwers: kwetsbaar op eenzame hoogte. Themanummer. Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde. 2010 (18): 444-448
- Elders Leo AM, Burdorf Alex Prevalence, Incidence and Recurrence of low back pain in scaffolders during a 3-year follow-up study. Spine 2004;29: E101-E106
- https://www.bouwendnederland.nl/nieuws/15765739/ledenvoordeel--verzuimcijfers-bouw-aandeel-psychisch-verzuim-stijgt-klachten-aan-bewegingsapparaat-nemen-af
- Elders LAM, Burdorf A, Öry FG. Ethnic differences in disability between Turkish and Dutch scaffolders. J Occup Health 2004;46:391-7.
- Berg TIJ van den, Elders LAM, Burdorf A. Het effect van een schouderbeschermer op schouderklachten en productiviteit van steigerbouwers. Tijdschr Ergon 2009; 34(1): 4-10.
- https://www.volandis.nl/dia/voor-werknemers/dia-incl-pago/
- https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/verantwoord-opdrachtgeverschap/vraag-en-antwoord/wat-is-een-vg-plan
- https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/werken-op-hoogte
- https://www.vcanieuws.nl/vcapraktijk/artikelen/verplichte-risico-analyses-880