'Alcohol- en drugsbeleid staat onterecht op een laag pitje'

Alcohol, drugs en medicijnen op de werkvloer kunnen desastreus zijn

Sinds de inwerkingtreding van de nieuwe privacywet AVG zijn veel ondernemingen gestopt met actieve controles op het onder invloed zijn van alcohol, drugs of medicijnen. Er wordt gelukkig nog wel beleid gevoerd, maar het belangrijkste controlemiddel en handhavingsinstrument, de praktische controle van werknemers met ademtests of speekselproeven, is op veel plaatsen gestaakt omdat het onder de huidige wetgeving niet mag. Harry Rienmeijer, directeur van Trafieq, de dienstverlener op het gebied van alcohol-, drugs- en medicijnenbeleid (ADM) in Nederland vindt dat zeer onverstandig. Rienmeijer belicht in een driedelige artikelenreeks de status quo, de noodzaak van ADM-beleid, de praktische mogelijkheden en zijn visie op de toekomst.

Rienmeijer erkent zeker het belang van privacy, maar ziet in zijn dagelijkse werk ook de desastreuze effecten van middelengebruik bij individuele gebruikers en de onherroepelijke gevolgen voor de veiligheid op de werkvloer. Rienmeijer wil een doorbraak, en liefst zonder dat er eerst zware ongevallen of rampen hoeven te gebeuren. In het eerste deel van de serie laat hij zich interviewen over de huidige stand van zaken.

Is ADM-beleid werkelijk noodzakelijk?

“Absoluut. En dat is niet slechts mijn mening, maar een feit dat voortkomt uit een heleboel verschillende onderzoeken in en buiten Nederland. Veel van die onderzoeksgegevens hebben betrekking op alcoholgebruik in het verkeer, maar er is geen reden om aan te nemen dat de situatie in het verkeer sterk afwijkt van die op de werkvloer.

Als je middelen gebruikt die je rijvaardigheid op de weg verminderen, dan doen ze dat ook op de heftruck. Of als je een proces bestuurt of een machine bedient. Je reactievermogen en je waarneming raken aangetast, en dat heb je zelf vaak niet eens in de gaten, want ook je zelfbeoordelingsvermogen vermindert.

Heel wat mensen onder invloed denken dat ze alles prima onder controle hebben. En als je ze hun autosleutels afpakt, heb je goede kans dat ze boos worden. Die effecten kennen we van alcohol, maar bij de verschillende soorten drugs is het effect veel wisselender en daardoor vaak ook zeer onvoorspelbaar. In elk geval wil je er je werkvloer niet aan blootstellen.”

Welke cijfers komen er uit onderzoeken?

“In het verkeer is bij 23% van de verkeersdoden sprake van alcoholgebruik door de bestuurder. Let wel: alléén alcohol, want voor drugs en medicijnen is het nog onvoldoende onderzocht.

Het Trimbos-instituut stelt tevens vast dat bij 1 op de 7 bedrijfsongevallen alcohol in het spel was, en die cijfers komen overeen met ouder onderzoek van de World Health Organization.

85% van de mensen die bij u werken, drinken met grote regelmaat alcohol en gemiddeld 5% van diezelfde groep gebruikt drugs. Bestaat uw personeelsbestand voor een groot deel uit mannen tussen de 20 en 35? Dan loopt dit percentage op tot wel 20%. Dit leidt tot een verhoogde piek in ziekmeldingen op maandag en vrijdag én hogere kosten door allerlei kleine of grotere ongevallen en een verlaagde productiviteit.’

Het RIVM heeft in 2017 het nieuws gehaald met hun voorzichtige berekening van 1,7 miljard aan maatschappelijke kosten ten gevolge van alcoholgebruik, waarvan 1,2 miljard bestaat uit productiviteitsverlies door ziekteverzuim bij bedrijven. De schade van ongevallen is niet meegerekend en ook de veiligheidsrisico’s zijn niet in euro’s uitgedrukt.”

Waarom is er geen specifiek onderzoek gedaan op werkvloeren? Mag dat niet volgens de AVG?

“Daar zijn verschillende redenen voor. De AVG staat wetenschappelijk onderzoek wel toe, met zeer strenge bepalingen om de anonimiteit te waarborgen. Maar er is veel struisvogelpolitiek: bedrijven willen het liever niet weten en staan dus niet te trappelen om deel te nemen. Arbodiensten willen de gegevens niet verstrekken. Ze hebben ze niet paraat of ze zien er geen brood in. Iemand zal voor gedegen onderzoek moeten betalen, nietwaar?”

Moet de motivatie om iets aan het probleem te doen dan bij bedrijven zelf vandaan moeten komen?

“Voorlopig wel, want de politiek ziet de urgentie nog onvoldoende. Ik zie hem wel. Werkgevers en managers hebben ook hun ogen niet in hun zak. Zij hebben er echt wel een beeld bij wat hun werknemers doen en ze voelen de gevolgen. Vaag maandagochtend-ziekteverzuim, schades en ongevallen waar vermoedens bestaan van alcohol- of drugsgebruik, maar waar tests geen onderdeel zijn van het ongevallenonderzoek. En een dag later alsnog laten testen heeft natuurlijk geen enkele zin meer.”

Werkgevers realiseren zich de risico’s van alcoholgebruik misschien wel, maar hoe zit dat met drugs en medicijnen?

“Het effect van drugs en bepaalde medicijnen is veel minder bekend, en ook nog eens veel minder bespreekbaar. Ik noem drugs en medicijnen in één adem, want het gaat in beide gevallen om psychofarmaca. Het verschil is dat drugs vrijwillig worden ingenomen, recreatief en een enkele keer vanwege een verslaving, terwijl medicijnen worden gebruikt ter genezing of beheersing van een ziekte.

Maar er wordt heel veel geslikt, gesnoven en gespoten. Tussen de 5 en de 20% van de werknemers in een bedrijf gebruikt met enige regelmaat vrijwillig drugs. Die getallen liggen zo ver uiteen omdat het afhankelijk is van de personeelssamenstelling. Als je populatie bestaat uit vrouwen van middelbare leeftijd, dan zit je veel lager dan als je voornamelijk jonge mannen in dienst hebt.”

Zijn er cijfers over medicijngebruik?

“Die gegevens zijn misschien nog wel lastiger te achterhalen, maar ze zijn zorgwekkend. Fabrikanten publiceren hun verkoopgegevens liever niet. Individueel medicijngebruik blijft om allerlei redenen vaak verzwegen: wie gaat er nu naar de bedrijfsarts of de VGM-functionaris om te vertellen dat hij zware pijnstillers slikt en daar heel suf van wordt? En een bedrijfsarts zal het nooit rechtstreeks aan de werkgever melden.

Recentelijk heeft een huisarts al eens onderzocht hoeveel van zijn patiënten Oxycodon gebruikten (een pijnstillend opiaat dat grote invloed heeft op het functioneren en bovendien flink verslavend is, red). Dat was schrikbarend en het heeft geleid tot breder onderzoek.

NRC meldde dat het middel op jaarbasis 850.000 keer (nieuw) wordt voorgeschreven. Als je weet wat Oxycodon doet met je waarneming, je alertheid en je reactievermogen dan zou je drie keer na moeten denken voordat je in een auto of op een heftruck stapt.”

Hoe kan het dat zelfs de huisarts niet weet dat zijn patiënt het gebruikt?

“Dat komt omdat Oxycodon niet alleen door die huisarts wordt voorgeschreven. Het is een effectieve pijnstiller die na ziekenhuisopname frequent wordt verstrekt en dan nog lange tijd via herhaalrecepten bij de apotheek kan worden opgehaald. Heel klantvriendelijk, maar riskant voor de veiligheid op de werkvloer.

De reden dat het middel zoveel wordt voorgeschreven, is puur economisch: zorgverzekeraars besparen kosten met elke dag die een patiënt eerder uit het ziekenhuis ontslagen wordt. Oxycodon maakt dat mogelijk. En dan heb ik het nog niet over alle andere middelen die funest zijn voor de veiligheid en de productiviteit.”

Maar ondertussen kan de werkgever die het niet wil weten rustig de kop in het zand steken?

“Dat is hoe het er nu voor staat. Áls werkgevers de urgentie al voelen of het ooit serieus hebben onderzocht dan schreeuwen ze dat niet van de daken. Vanuit het idee dat het geen reclame is, terwijl het bij de collega-ondernemers waarschijnlijk precies hetzelfde verhaal is. Maar ook die meldt niks.

Bovendien zijn werkgevers geneigd hun personeel in bescherming te nemen en ze vrezen consequenties als de schadeverzekeraar er lucht van krijgt. Daarom houden ze het liever onder de pet.

Zelfs bij BRZO-bedrijven durven toezichthouders en opdrachtgevers geen harde eisen te stellen, afgeschrikt door de AVG. België is wat dat betreft verder want daar is een gedegen alcohol- en drugsbeleid onderdeel van cao’s; artikel 100. In Frankrijk is het zelfs een wettelijke aanbestedingsvoorwaarde bij overheidsprojecten.

Ik denk dat we daar ook in Nederland naartoe gaan, al zit de AVG in heel Europa in de weg bij de handhaving. Maar daarover vertel ik in de volgende artikelen meer, en ook over wat je praktisch wél kunt doen. Ik zie nu al dat er een morele kentering gaande is.”