Van veiligheid thuis naar veilig op het werk (en omgekeerd)

De meeste ongevallen gebeuren in en om het huis; daar waar de arbowetgeving niet geldt. Een manier om veiligheidsbesef te laten landen, is om op hun privésituatie in te gaan: hoe het is met de veiligheid thuis?

Een in veel huishoudens een herkenbaar beeld: op de stoel gaan staan en op tafel gaan staan om lampen te vervangen. Of een krukje op een stoel zetten om ergens bij te kunnen komen.

Thuissituatie

In privésituaties laat de veiligheid vaak te wensen over.

Mensen doen maar. En dat mag ook. De arbowetgeving geldt daar niet. Niet voor niets gebeuren de meeste ongevallen in en om het huis. Dus met het meer parttime en korter gaan werken kan de veiligheid er misschien niet op vooruit gaan.

Pas als er kinderen geboren worden, dan wordt in privésituaties vaak actie ondernomen en wordt aan veiligheid gedacht. In het huis worden aanpassingen gedaan, zoals traphekjes, veiligheidsplaatjes op de stopcontacten, aanrechtkastjes met schoonmaakmiddelen of andere gevaarlijke stoffen worden afgesloten, lades met bestek krijgen een veiligheidssluiting, bij deuren komt een strip zodat de vingers niet meer ertussen kunnen worden gestoken, op de hoeken van rechthoekige of vierkante tafelbladen komen zachte hoekbeschermertjes en ga maar door.

Ook wordt dan pas voor het eerst serieus gekeken naar de brandveiligheid: er komen rookmelders en er wordt nagedacht hoe men van de bovenverdieping kan vluchten in geval van brand op de begane grond. Soms wordt ook een extra trapleuning aangebracht.

Voor het verkeer worden kinderzitjes voor in de auto aangeschaft. Mening man/vrouw mag dan van de levenspartner niet langer meer motorrijden omdat dit als een van de meest onveilige wijzen van vervoer wordt beschouwd.

Ook al in een eerdere fase kan men zich meer bewust worden van veiligheids- en gezondheidsrisico’s: wanneer zwangerschap wordt geconstateerd. Dan gaat men zich zorgen maken over zwaar fysiek werk, men stopt (of mindert) met roken en drinken en gaat zich ook meer zorgen maken over de blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Soms ontstaat ook een boost in de veiligheidsbewustwording wanneer men mantelzorg moet geven

Veiligheid binnen het bedrijf

Verschillende bedrijven lukt het niet om het veiligheidsbesef bij de medewerkers te bevorderen. Dit ondanks tal van voorlichtingsacties, veiligheidsdagen of -weken, toolboxmeetings, toezicht, enzovoort. De medewerkers lijken soms veiligheid nauwelijks te interesseren.

Toch is het gedrag van medewerkers van groot belang. Veilig en gezond werken is immers een samenspel van techniek, organisatie en gedrag. Er kunnen in het bedrijf tal van technische veiligheidsvoorzieningen aanwezig zijn en er kunnen vele organisatorische maatregelen zoals werkprocedures, werkvergunningen, instructies en dergelijke getroffen zijn, uiteindelijk bepaalt het gedrag van de medewerkers of van die veiligheidsvoorzieningen gebruik wordt gemaakt en of zij zich netjes aan de veiligheidsregels houden.

Medewerkers moeten daarom in hun werk vaak een goede veiligheidsinschatting maken en daarop acteren. Een goede veiligheidsattitude is daarom nodig. Maar hoe krijg je de medewerkers zover?

Van thuis naar het werk

Een manier om veiligheid toch wel meer bij de medewerkers te laten landen, is om op hun privésituatie in te gaan: hoe het is met de veiligheid bij hen thuis?

Met deze aanpak wordt beoogd dat medewerkers dan wel meer getriggerd raken, niet alleen voor henzelf maar ook voor hun partner en kinderen. Dat vinden ze vaak belangrijker dan hun eigen veiligheid en gezondheid. Met die aandacht voor veiligheids- en gezondheidsaspecten in hun thuissituatie wordt beoogd dat zij die grotere alertheid op veiligheid ook meenemen naar hun werk.

Blijkbaar komt de boodschap over veiligheid ‘beter binnen’ wanneer zijn toegespitst is op de thuissituatie en als de mens er voor zijn privésituatie voordelen in ziet, dat pakt hij dat eerder op. Ook hier geldt dus de slogan: Geen groter belang dan eigen belang

Voorbeeld: AGO’s

Bekend is dat al vanuit het arbeidsgezondheidskundige onderzoek, het zogenaamde AGO. Deze AGO’s moeten door de werkgever worden aangeboden als medewerkers aan bepaalde arbeidsbelastende factoren worden blootgesteld, zoals geluid, fysieke belasting, gevaarlijke stoffen, enzovoort.

De bereidheid van medewerkers om hieraan mee te doen, laat vaak te wensen over. Door aan dat onderzoek andere zaken toe te voegen waar de medewerker in zijn risicoperceptie wel direct eigen voordeel in ziet, zoals het meten van de bloeddruk en het cholesterolgehalte, neemt de bereidheid onder de medewerkers om aan die AGO’s deel te nemen flink toe.

Voorbeeld: beeldschermwerk

Tijdens de coronacrises kwam ook veel meer aandacht voor ergonomisch beeldschermwerk thuis. Medewerkers gingen zelf nadenken over hun werkplek thuis en werden daarin gestimuleerd door hun bedrijf die hen aanvullend middelen aanbood: monitor, stoel, extern toetsenbord en muis, soms een geldelijke bijdrage voor hun werkplek thuis.

Ook werden ze gestimuleerd na te denken over hun thuiswerkplek omdat zij van hun werkplek thuis een foto moesten insturen naar hun leidinggevende zodat die de werkplek op afstand op ergonomische aspecten kon beoordelen. Het gevolg hiervan was dat medewerkers ook wat kritischer keken naar hun werkplek binnen het bedrijf zelf.

Voorbeeld: ventilatie

Tijdens de coronacrisis kwam er ook aandacht voor ventilatie. Voldoende luchtverversing om zo genoeg verdunning (en afvoer) van aerosolen te krijgen. Als indicator werden vaak kooldioxidemeters geplaatst.

Ook thuis ging men wat beter kijken naar de ventilatie, mede op instignatie van de persconferenties in die tijd die het belang van ventilatie benadrukte.

Voorbeeld: chemische stoffen

In veel bedrijven wordt met chemische stoffen gewerkt. Ook thuis komt men met tal van chemische stoffen in aanraking. De blootstelling aan gevaarlijke stoffen in privésituaties wordt zwaar onderschat.

In en om het huis wordt men blootgesteld aan tal van chemische producten. Veel mensen realiseren zich niet dat de chemie tot in al hun handelen en levensgewoontes is doorgedrongen. We leven niet meer in het stenen tijdperk, maar leven nu in het chemische tijdperk.

Niet voor niets het grote aantal longziektes, kankersterfte en ook allergieën. Steeds meer mensen ontwikkelen allergieën en astma door blootstelling aan tal van chemische stoffen: multiple chemical sensitivity (MCS).

Juist bij bedrijven die met chemische stoffen werken, is het belang voor hun werknemers groter om ook thuis veel voorzichtiger te zijn met chemische stoffen. Immers veel stoffen werken synergistisch op elkaar. Dat betekent dat deze stoffen in hun werking elkaar onderling versterken. Dus niet gewoon optellen 1 + 1 = 2, maar 1 + 1 = veel groter dan 2, bijvoorbeeld 7 of 10.

Dat betekent ook omgekeerd dat medewerkers die tijdens hun werk met chemische stoffen in aanraking komen, deze veel voorzichtiger met stoffen in hun thuissituatie moeten omgaan om daar ook de blootstelling voldoende laag te houden zodat de kans op het optreden van synergistische effecten door de combinatie van blootstelling op het werk en thuis sterk verkleind wordt.

Enkele voorbeelden van het gebruik van chemische stoffen in en om het huis:

Gebruik van parfums, eau de cologne en andere verfrissers en luchtjes. In menig toilet hangen zogenaamde toiletverfrissers.
Zeer jonge kinderen vooral meisjes wordt al gestimuleerd opmaak en parfum te gebruiken.
Gebruik van wierookstokjes.
Gebruik van desinfectantia, vaak nog op ethanolbasis. Ethanol wordt in Nederland beschouwd als een bewezen kankerverwekkende stof.
Alcoholhoudende dranken drinken.
Roken, vapen, andere verslavingen/drugs.
Afwas- en vaatwasmiddelen.
Wasmiddelen voor in de wasmachine (irriterende en sensibiliserende stoffen).
Shampoos, zepen.
Met spiritus de spiegels schoonmaken (om zo geen strepen te krijgen).
Gootsteenontstopper: natriumhydroxide.

Met azijnzuur vlekken weghalen.
Hobbies zoals modelbouw met diverse soorten lijmen onder meer op basis van diisocyanaat.
In de tuin het gebruik van bestrijdingsmiddelen.
Tanken van benzine, diesel.
Onderhoud voertuigen: WD40, remmenreiniger,
ruitensproeiervloeistof.
Batterijen, accu’s en lithiumionbatterijen.

Gebruik van medicijnen en bijgevolg ook de uitscheiding van medicijnen onder meer via transpiratie en urine. Dat betekent dat huisgenoten ook daaraan kunnen worden blootgesteld.

Bekend is het voorbeeld van mensen met chemotherapie: die scheiden via transpiratievocht in hun bed en via urine veel van die cytostatica uit. Hun huisgenoten kunnen daardoor ook aan die stoffen worden blootgesteld. Van verschillende cytostatica is bekend dat deze opnieuw tumoren kunnen veroorzaken.

Voorbeeld: stofzuigen

In veel huishoudens worden relatief goedkope stofzuigers gebruikt. Deze vangen het grove stof, maar blazen de kleinere deeltjes aan de achterzijde weer de kamers in. Juist dit fijnere stof is het meest schadekijk omdat dit tot diep in de longblaasjes kan doordringen. Astmapatiënten weten hier alles van en hebben daarom vaak veel betere stofzuigers in huis en hebben overigens ook hun huis hier meer op ingericht (geen met stof beklede meubelen, geen stoffen vloerbedekkingen, meer gesloten kasten enzovoort).

Voorbeeld: buitenlucht

Wonen aan drukke straten, waarbij uitlaatgassen en buitenstof naar binnen kan komen of wonen nabij industrieën. Bedacht moet worden dat de vervuiling in de Nederlandse lucht extreem groot is. Alleen op de Waddeneilanden is de lucht nog relatief schoon.

Voorbeeld: eten en drinken

Blootstelling aan chemische stoffen is er vooral bij de kant-en-klaarmaaltijden die stampvol zitten met conserveringsmiddelen, anti-oxydanten, kleur-, geur- en smaakstoffen, zout. Juist deze maaltijden kunnen zeer ongezond zijn. Ons westerse voedsel wordt gezien als een van de belangrijkste oorzaken van kanker.

Treffend is de uitspraak van een voedselexpert: Als je maar niet te veel eet wat je grootmoeder niet kent, dan eet je wel gezond.

Dat zegt iets over de gezondheid van ons huidige voedsel.

Voorbeeld: klussen in en om het huis

Gesteld kan worden dat de grootte van de blootstelling voor de thuisklusser sterk afhankelijk is van hoe vaak en lang hij/zij klust. Maar het klussen kan wel een grote veelheid aan activiteiten omvatten en daarbij kunnen zeer veel giftige, kankerverwekkende, sensibiliserende, irriterende etsende en brandbare stoffen gebruikt worden of bij het klussen ontstaan en vrijkomen. Enkele voorbeelden:

Werken met kitten en polyurethaan waarbij een van de PUR-componenten bestaat uit diisocyanaat, bekend vanwege de allergie-veroorzakende eigenschappen.
Boren in muren. Hierbij komt kwarts vrij, kristallijn siliciumdioxide, een bewezen kankerverwekkende stof.
Afkorten van metalen met behulp van een slijptol. Daarbij kan veel ijzerslijpsel vrijkomen.
Aanleggen van pvc-elektriciteitsbuizen en deze verlijmen met pvc-lijm.
Solderen van bedrading waarbij blootstelling aan soldeerrook.
Isoleren van muren met behulp van glaswol, steenwol of andere minerale vezels, waarbij men blootgesteld wordt aan losse vezels.

Bij het onderhoud aan het huis moet ook vaak het houtwerk worden geschilderd. Dat betekent qua gevaarlijke stoffen het volgende:

Eerst het werfwerk vetvrij maken met ammonia. Dit voorkomt dat later bij het schuren het schuurpapier snel ‘volloopt’. Bij dit werk kan men ammoniakdampen inademen.
Daarna schuren. Hierbij wordt in privésituaties vaak niet gewerkt met professionele schuurapparatuur met randafzuiging met bijbehorende stofzuiger met HEPA-filters op de uitblaaskant, maar wordt men tijdens het schuren blootgesteld aan het vrijkomende stof, dat allerlei componenten en pigmenten kan bevatten. Bij het schuren ontstaat ook veel fijnstof, de zogenaamde respirabele fractie die diep in de longen kan doordringen. Bij veel thuisklussen wordt daarbij zowel binnen als buiten geen adembescherming gedragen. Of men gebruikt de mondkapjes van de bouwmarkt, die nauwelijks bescherming bieden en geen FFP2- of FFP3-specificatie hebben. Stof van bepaalde hardhoutsoorten (hout van bedektzadigen) wordt als kankerverwekkend beschouwd. Voorbeelden van hardhout: berk, beuk, eik, els, es, esdoorn, esp, haagbeuk, iep, kastanje, kers, linde, notenboom, plataan, populier, walnoot, wilg en van tropisch hardhout: balsa, ebbe, iroko, kauriden, mahonie, mansonia, meranti, palissander, teak.’
Veel houtsoorten bevatten stoffen die irriterend zijn voor huid, ogen en slijmvliezen; deze veroorzaken huiduitslag en/of eczeem, zoals grenen, meranti, merbau en iroko. In een enkel geval zorgt inademing van houtstof zelfs voor braakneigingen of maagkramp. Allergie als gevolg van blootstelling aan bepaalde houtsoorten komt vrij regelmatig voor. Bekende houtsoorten die allergie kunnen veroorzaken, zijn onder andere: grenen, western red ceder, iroko, robinia, eiken en teak.
Daarna worden verrotte delen van het hout weggekrabd en opgevuld met twee componenten houtrot. Soms op epoxybasis.
Daarna wederom schuren en stof binnenkrijgen.
Dan gronden, schuren en twee keer aflakken. Bij het verven worden lakken gebruikt op organische basis zoals terpentine, wasbenzine of thinner. Allemaal stoffen die op het centraal zenuwstelsel inwerken.

Ook kan worden gewerkt met verfstoffen op waterbasis (in binnensituaties), maar deze bevatte isothioazolen, die allergieën kunnen veroorzaken.

Behandelen van hout tegen houtwormen. Aan het einde van de klus heeft de klusser een brede cocktail aan gevaarlijke stoffen binnengekregen. En het klussen is slechts een van de vele omstandigheden waarbij blootstelling plaatsvindt.

En wat te denken van het campinggastankje in de schuur (propaan) dat bij brand een BLEVE (boiling liquid expanding vapour explosion / kokendevloeistof-gasexpansie-explosie) kan veroorzaken.

Dit veroorzaakt een enorme vuurbal.

Propageren van veiligheid thuis

Een manier om het veiligheidsbesef bij medewerkers thuis te vergroten (en dus afgeleid ook binnen het bedrijf zelf) is om als oudejaarsgeschenk of bij een bepaalde activiteit in het bedrijf de medewerkers een rookmelder, een koolmonoxidemelder of een blusdekentje cadeau te geven voor thuis.

Door de medewerkers in hun privésituaties aan te spreken op die risico’s, wordt gepoogd hen veel alerter te krijgen op risico’s en die grotere voorzichtigheid ook mee te nemen naar hun werksituatie en vice versa: een win-winsituatie. Voor arbeidsbelastende factoren die elkaar versterken zoals bij veel chemische stoffen het geval is, is dit van extra belang.