Bij EMVI, de Economisch Meest Voordelige Inschrijving, krijgt de aanbieder met de laagste projectprijs niet automatisch de opdracht. Bij deze gunningsmethode beoordeelt de opdrachtgever inschrijvingen op de kwaliteit die een kandidaat belooft te leveren. In een plan van aanpak licht de opdrachtnemer de beoogde werkwijze toe. Veiligheid, logistiek en overlast kunnen bijvoorbeeld een belangrijke rol spelen naast het financiële plaatje. Bij de bouw van de Alexiatunnel in Hilversum gaven de plannen voor risico- en hinderbeperking de doorslag tot gunning. Een inspirerend voorbeeld uit de praktijk.

 

Betrouwbaar binnenstedelijk bouwen

De bouw van de dubbellaags Alexiatunnel in Hilversum in 2022 is een huzarenstukje voor ondergrondse bouw. Naast de enorme impact op de aanwonenden en de complexiteit met spoorse bouw binnen krappe treinvrije periodes, geeft het ruimtegebrek grote uitdagingen op het gebied van (sociale) veiligheid en leefbaarheid voor de omwonenden.

Voorbeelden zijn het bouwen op beperkte ruimte, trillingsrisico’s bij het aanbrengen van de tunnelwanden in relatie tot kwetsbare woningen, de binnenstedelijke logistiek en de bereikbaarheid van de omringende portiekflats voor nood- en hulpdiensten.

 

HOV in ’t Gooi

Het project HOV in ’t Gooi realiseerde tussen 2019 en 2022 een vrijliggende busbaan met drie spoorkruisingen tussen de A27 en het busstation in Hilversum, als onderdeel van een hoogwaardige OV-verbinding tussen Huizen en Hilversum. Het meest complexe onderdeel was de bouw van de Alexiatunnel.

De ruimte was dusdanig beperkt dat het in principe onmogelijk was om zonder sloop van diverse woningen en een appartementencomplex de langzaam en snelverkeer door dezelfde buis te laten lopen. Juist vanwege de maatschappelijke impact van sloop koos de opdrachtgever voor een onconventionele oplossing: een gestapelde onderdoorgang.

 

De uitdaging

Om de spooronderdoorgang te kunnen realiseren, werd de Oosterengweg in Hilversum over een lengte van 700 meter afgesloten. Hulpdiensten maakten gebruik van een tijdelijk aangelegde spooroverweg.

De onderdoorgang is 249 meter lang en 11 meter breed. De toegepaste tunnelwanden staan 13 meter van elkaar. En de ruimte van gevel tot gevel bedraagt op een deel van het traject slechts 16 meter, waarbij een aantal woningen in relatief zeer slechte staat verkeert en dus weinig tot geen trillingen kon opvangen.

De beperkte ruimte bij de bouw was niet alleen een uitdaging voor de aannemer. Ook voor de bewoners langs de bouwplaats. Ga er maar aan staan: bijna drie jaar lang een bouwterrein op 90 cm van je gevel.

Gedurende de projectduur huurde provincie Noord-Holland van omringende panden de voortuin. Hier lagen de kabels en leidingen van de nutsbedrijven tijdelijk, daarna werd de ruimte als openbaar voetpad benut. Na afloop kregen de buren hun tuin, die in ere was hersteld, weer terug.

 

De aanpak

Vanuit de opdrachtgever (ProRail, gemeente Hilversum en provincie Noord-Holland) ontstond de behoefte om meer te brengen dan alleen de realisatie van het project. Dit heeft geleid tot vier speerpunten: samenwerking, veiligheid, omgeving en duurzaamheid. Die zijn vertaald naar de aanpak en organisatie van het project. Enkele voorbeelden hiervan zijn:

• De integrale projectorganisatie vanuit opdrachtgever (ProRail, gemeente Hilversum en provincie Noord-Holland) is écht integraal. De focus ligt op het aan boord brengen van de juiste expertise, waar die vandaan komt is niet relevant. Onderscheid in organisatie doet er niet toe. Elkaar helpen en versterken wel.
• Er is extra aandacht voor veiligheid middels trainingen, VGM-sessies en gezamenlijke inspecties voor alle rangen en standen binnen projectteam opdrachtnemer, opdrachtgever en uitvoering inclusief onderaannemers. Het werk is zonder noemenswaardige incidenten afgerond.
• Samenwerken vanuit één pand in Hilversum.

Deze aanpak heeft zich onder andere vertaald in een concrete voorbeelden op het gebied van omgevingsveiligheid die hieronder beschreven worden.

 

Goede voorbereiding is het halve werk

Gemeente Hilversum had in de uitvraag al een set aan eisen in de vorm van een BLVC-plan meegegeven. De aannemer wist daarmee dat de gemeente bekend was met het concept Bereikbaarheid, Leefbaarheid, Veiligheid en Communicatie om overlast te beperken.

De aannemer schreef in de tender een plan hinderbeperking en een risicoplan, waarbij het BLVC-plan uitgangspunt was. Een uitgebreide omgevingsanalyse liet zien dat er een groot belang was bij verkeersveiligheid en de veiligheidsbeleving. Enkele voorbeelden zijn een basisschool tegenover een van de belangrijkste bouwpoorten en bereikbaarheid van bewoners rondom de bouwplaats voor de nood- en hulpdiensten.

Veiligheidsladder trede 5 was gezien ervaringen op andere projecten een te hoge trede. Maar de ambitie was er wel om die trede te halen, vandaar dat een veiligheidsambitieniveau trede 5 is ontwikkeld. Deze is op dezelfde wijze beoordeeld door KIWA als hoe een veiligheidsladder zou zijn beoordeeld.

 

Bouwveiligheidsplan met maatwerkoplossingen

Het bouwterrein was dusdanig krap dat een bouwkraan naast de tunnel in aanleg simpelweg niet paste. Een bouwkraan op een traverse die heen en weer rijdt op rails was een maatwerkoplossing. Maar hoe hijs je de kraan op de traverse?

Daar is vervolgens een 500ton kraan voor nodig. Het valbereik van de kraan tijdens het hijsen was een risico. Voor het schrijven van het bouwveiligheidsplan werd al snel duidelijk dat voor de bouw van de Alexiatunnel meerdere specifieke maatwerkoplossingen nodig waren. Anders was het project niet uitvoerbaar.

Stalen H-profielen van 20m voor de wanden, 30m lange Gewi-ankers? Hoe breng je deze aan op een bouwplaats van 16-30m breed? Voor de H-profielen en de ankers hebben verkeersregelaars tijdens het inhijsen van de elementen het bouwterrein zelf en de omliggende de voetpaden vrijgehouden.

Het gebied was iedere keer voor 5 minuten niet toegankelijk. Voor het hijsen van de kraan werd vooraf bij bewoners die binnen het valbereik van de kraan wonen een bewonersbrief gestuurd. Nét voor het moment suprême werd bij hen aangebeld en werden zij voor maximaal 10 minuten uit hun huis gehaald.

Bewoners waren erg tevreden met deze veiligheidsmaatregel; dat er ook aan hun veiligheid werd gedacht. Iedereen is uit huis gegaan.

Maar wat als bewoners geen medewerking verlenen? Tot hoever reikt onze verantwoordelijkheid en die van onze opdrachtgever in deze? Wij hebben deze maatregel als een inspanningsverplichting gezien. Het schrijven en verkrijgen van het bouwveiligheidsplan duurde voor dit project langer dan gemiddeld.

 

Sociale veiligheid omwonenden

Het ruimtegebrek rond de bouwplaats gaf ook grote uitdagingen op het gebied van (sociale) veiligheid en leefbaarheid voor de omwonenden. Een (bijna 1km lange) schutting rondom de bouwplaats met verlichting werd vereist.

In overleg bleek dat er achterliggende redenen waren: een dichte schutting zou het betreden van de bouwplaats meer beperken dan een doorsnee bouwhek. Ook kunnen bewoners geen fietsen aan de schutting vastzetten, waardoor de doorstroming op het voetpad van 90cm gegarandeerd bleef. Een andere reden was dat een schutting meer rust voor de omgeving zou geven. Bewoners waren het hier niet mee eens. Zij wilden juist zicht op de bouwplaats en licht in hun woning.

Uiteindelijk is gekozen voor een houten schutting waarbij eigenaren van woningen konden kiezen voor perspex ramen in de schutting om zicht te houden op de bouwplaats. Dit is een mooi voorbeeld van een oplossing tussen twee dilemma’s op het gebied van sociale en fysieke veiligheid.

In het winkelcentrum konden bewoners kiezen voor diverse soorten afbeeldingen op de schutting. De kleur blauw stond al vast. Ervaring van de kunstenaars was dat een blauwe kleur ‘lucht’ geeft aan de omgeving. Een schutting met ongewenste graffititags geeft een onrustig beeld en zorgt voor een sociaal onveilig gevoel. Door juist graffiti als kunst aan te brengen werkt de ongeschreven code van graffitikunstenaars. Er zijn vrijwel geen ongewenste teksten op de schuttingen terecht gekomen.

Bewuste Bouwers

Een goede relatie met de omwonenden is cruciaal voor een binnenstedelijk bouwproject. Als aannemer is aanmelden bij de stichting Bewuste Bouwers evident voor dit soort projecten. Het biedt een extra garantie voor de buren. Als aangemeld project conformeer je je aan gedragsregels, waarbij het zijn van een goede buur de basis vormt. De relatie met de buurt was enorm goed. Bewoners belden ook zelf naar onze omgevingsmanager als zij onraad zagen. Het werd een wederkerigheidsprincipe. Wat we gaven, kregen we ook terug. We gaven positieve aandacht.

Enkele tips die ook bijdragen aan de sociale veiligheid zijn:

• Nette bouwplaats
• Bouwcamera’s
• Goede contacten met wijkagent

 

Kwetsbare woningen

De eengezinswoningen in de Oosterengweg zijn gebouwd rond 1910 en op staal gefundeerd. De trillingsrisico’s bij het aanbrengen van de tunnelwanden waren een grote zorg bij bewoners en provincie Noord-Holland. Een zorg als deze kun je wegnemen door de huizen weg te halen of een geschikte bouwtechnische oplossing te vinden.

De keuze om de woningen te laten staan was reeds gemaakt. Voor dit project is gekozen voor zogenaamde CSM-wanden. Met de trillingsarme Cutter Soil Mix-methode zijn stalen H-profiel elementen in de grond geplaatst tot een wand, waarbij nauwelijks zichtbare vervormingen zijn ontstaan in de tunnelwand.

Woningen waar al een scheur in zat, werden naar behoefte voorzien van een scheurwijdtemeter. Dit om zelf te kunnen monitoren of de scheur groter werd. De woningen zijn er uiteindelijk zonder significante kleerscheuren vanaf gekomen.

 

Binnenstedelijke logistiek

Er is alles op alles gezet om het vrachtverkeer te beperken.  Zo is er veel gebruik gemaakt van gebiedseigen materiaal en is een groot aantal bouwpoorten vooraf voorgesteld.

De bouwpoort tegenover de basisschool is voorzien van een sluisfunctie. Op deze wijze hoeft vrachtverkeer niet op de openbare weg te wachten, maar kan het via de sluis het bouwterrein alvast betreden. De slagboom gaf vervolgens toegang tot het terrein. Een basisregel op de bouwplaats is dat het terrein vooruit ingereden wordt en weer vooruit uitgereden. Mocht dit niet mogelijk zijn, dan is een verkeersregelaar aanwezig om de vrachtwagen achteruit te begeleiden. In uitzonderlijk groot vervoer-situaties is dit in te plannen.

Eens per maand werd een FLIP (Fietsend Lid In Projectteam) ingezet. Een wisselend projectteamlid van opdrachtgever en opdrachtnemer fietste samen buitenom langs de bouwpoorten. Zo werden kleine aandachtspunten gezien en opgelost. De bevindingen en ‘lessons-learned’ deelden we na elke FLIP-sessie in het veiligheidsoverleg. Afspraken werden vastgelegd als een veiligheidsaudit.

Het resultaat is dat betrokkenheid en verkeersbewustzijn in het gehele projectteam ontstond wat leidt tot een hoger bewustzijn en actiebereidheid op verbetering van de verkeersveiligheid bij alle medewerkers.

Twee ‘doorloopcontainers’ zijn geplaatst over de bouwplaats om veilig het werk te kunnen passeren. Bouwpersoneel kon over de container heen hijsen en bewoners hoefden niet om te fietsen of lopen. Dit ontneemt de behoefte om via een bouwpoort het werk te betreden en een shortcut te nemen.

 

Samenwerking met opdrachtgever

Elke zes weken werd een BLVC-tafel gehouden. Deelnemers waren RWS, wegbeheerder gemeente Hilversum, projectteamleden verbouwing van het naastgelegen ziekenhuis, ambulancedienst, politie en speciaal aangewezen projectteamleden van brandweer Gooi- en Vechtstreek.

B, L, V en C, de planning, klachten en de terugkoppeling van het omgevingstevredenheidsonderzoek en mogelijkheden tot verbeteren waren terugkerende agendapunten.

Loop- en fietsroutes rond de bouwput waren bijvoorbeeld een zorgpunt. Voortuinen waren voetpad geworden waarop hard gefietst werd, in plaats van gelopen. Gemeente Hilversum heeft onderzoek gedaan waarbij een inventarisatie op bewoners met een fysieke beperking cruciaal was. Hieruit volgde de actie om op de voetpaden een sluisfunctie te plaatsen, waardoor fietsers moesten afstappen.

De toezichthouder vanuit de Omgevingsdienst heeft regelmatig het BLVC-overleg bijgewoond.

 

Samenwerking met de brandweer

De bereikbaarheid van de omringende portiekflats voor nood- en hulpdiensten was alleen mogelijk via het bouwterrein. In de voorbereidende fase heeft de aannemer samen met de brandweer voor een praktische haalbare oplossing gekozen; tegenover alle portiekflatingangen is in de bouwschutting een deur gekomen die alleen vanaf het bouwterrein te openen was.

Elk kwartaal kreeg de brandweer een rondleiding waarbij de bereikbaarheid van alle woningen grondig werd bekeken. Met vier ploegen in uitvoering duurde dit een week. Voor het afstempelen van de ladderwagen zijn op enkele locaties matten neergelegd om een veilige werkmethode te kunnen garanderen.

Voor de definitieve situatie is één week lang een grote oefening gehouden met autowrakken in de tunnel. Deze oefening is gefaciliteerd door de aannemer.

 

Eindconclusie

De samenwerking met BLVC-partners, OG, ON en omwonenden is gedurende het project erg goed verlopen. Op het vlak van sociale veiligheid en omgevingsveiligheid er altijd een grijs gebied is naar eigen verantwoordelijkheid van bewoners en bedrijven. Door de onderwerpen steeds op tafel te leggen is er in goed overleg met de BLVC partners steeds een keuze gemaakt in deze dilemma’s, met mooie scores als resultaat.

In januari 2020 kreeg de aannemer voor haar werkzaamheden op het project de Bewuste Bouwers Trofee uitgereikt. Met een juryscore van 9,5 scoorde HOV in ’t Gooi het beste uit 426 ander bouwplaatsen. En ook de audit in 2021 gaf een score van een 9. En daarbij lukte het om ondanks de enorme impact op de omgeving, de omgevingstevredenheidsscore gemiddeld op 92% te houden.

In de afgelopen jaren heeft het KIWA diverse keren het project getoetst aan de ambities op de veiligheidsladder. In mei 2022 heeft het KIWA een audit gehouden en bepaald dat de aannemer haar doel van ambitie trede 5 heeft gehaald.

 

Lees ook:

Werk aan een veilige omgeving van een bouwproject