Veiligheid en beroepsziekten: wat te doen?
Duizenden mensen lijden aan beroepsziekten. Het is daarom voor veiligheidskundigen goed om voorafgaande aan de RI&E de bedrijfsarts te consulteren. De bedrijfsarts kan nuttige informatie aanleveren.
Beroepsziekten
Elk jaar overlijden in Nederland circa 4000 werknemers aan beroepsziekten. Dan gaat het om de geregistreerde aantallen. Naar schatting zijn er jaarlijks 4.100 werkgerelateerde sterfgevallen, waarvan bijna driekwart (mede) door blootstelling aan stoffen.
Daarnaast worden zo’n 30.000 werknemers per jaar al dan niet langdurig ziek door hun werk. Deze groep boet door de ziektes sterk in op de kwaliteit van leven.
Veel gezondheidseffecten zijn veroorzaakt door langdurige en frequente blootstelling aan belastende factoren in hun werk die pas na lange tijd merkbaar worden. Die factoren zijn een soort sluipmoordenaars, omdat ze stiekem en onzichtbaar opereren. Als zij dan eenmaal toeslaan, is het meestal te laat.
Belangrijkste oorzaken
De drie belangrijkste oorzaken van werkgerelateerde gezondheidsschade zijn:
- Fysieke belasting waardoor aandoeningen aan het houdings- en bewegingsapparaat (zoals ernstige rugklachten, 'dode’ vingers door hand-armtrillingen)
- Psychosociale arbeidsbelasting, psychische klachten, zoals overspannenheid en burn-out. Hieraan gaat vaak een langdurige blootstelling aan stress vooraf, variërend van minimaal drie tot zes maanden. Op werknemers die wellicht gewoon op hun werk aanwezig zijn, maar dagelijks stress ervaren om naar het werk toe te gaan of hun werk uit te oefenen, hebben we dan nog geen zicht.
- Blootstelling aan gevaarlijke stoffen met een veelheid aan klachten zoals ademhalingsproblemen en longziekten, kanker, mesothelioom (longvlies- of buikvlieskanker) als gevolg van het werken met asbest, allergieën, ziekten door het inademen van fijnstof, de schildersziekte OPS (organo-psychosyndroom).
Wanneer zichtbaar?
Veel beroepsziekten treden pas op wanneer de medewerkers al uit beeld zijn bij de organisatie, door een andere baan of door pensionering. Zeker in de tijd dat veel werknemers met prepensioen, de vervroegde uittreding (VUT) en functioneel leeftijdsontslag gingen, werden gezondheidseffecten meestal pas zichtbaar als die werknemers al uit het arbeidsproces waren. Daardoor werden de werkgevers er in directe zin minder mee geconfronteerd ook minder aangezet tot het nemen van maatregelen.
In deze tijd is dat anders omdat men nu langer doorwerkt. De laatste jaren zijn alle prepensioneringsregelingen in hoog tempo afgebouwd. Dat betekent:
- dat veel beroepsziekten nu en straks ook tijdens het arbeidsproces al zichtbaar worden;
- dat werknemers langere tijd worden blootgesteld met mogelijk een stijging van het aantal beroepsziekten tot gevolg;
- dat werknemers gemakkelijker aannemelijk kunnen maken dat hun ziekte door het werk komt. Werkgevers kunnen dan minder gemakkelijk schadeclaims ontlopen.
Belang van tijdige onderkenning
Des te belangrijker wordt het dat werkgevers gaan inzien dat zij zelf baat hebben bij werknemers die langer vitaal en inzetbaar zijn. Zeker met de vergrijzende arbeidsmarkt is ieder extra jaar dat iemand in goede gezondheid kan werken, meegenomen. Voor iedereen is daarom een win-winsituatie te behalen:
- Voor de werknemers, omdat zij in een gezondere omgeving hun werk doen, daardoor zelf langer gezond blijven en gemotiveerder en productiever zijn.
- Voor de werkgevers en bedrijven, omdat deze minder geconfronteerd worden met uitval door ziekte en met schadeclaims.
- Voor de maatschappij als geheel, omdat er een minder groot beroep nodig is op ziektegelden en gezondheidszorgvoorzieningen.
Vanuit de primaire preventie wordt dan ook steeds belangrijker om situaties op de werkplek te beheersen die voor de gezondheid van de werkende mens risicovol zijn. Bovendien worden in de moderne samenleving gezondheidsrisico’s door werk niet langer als vanzelfsprekend gezien.
Samen met de trend om financiële consequenties niet meer via sociale zekerheid maar via private zekerheid af te dekken, maakt dit alles karakterisering van blootstelling, risicoanalyse en primaire preventie nog belangrijker. De focus verschuift daarbij steeds meer van de korte termijn naar de langere termijn. De arbodeskundigen en de preventiemedewerkers hebben hierin een belangrijke rol.
Melden van beroepsziekten
Bedrijfsartsen moeten beroepsziekten melden bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (NCvB). Dit gebeurt nog te weinig, omdat het ook voor een bedrijfsarts moeilijk is de oorzakelijke relatie te leggen tussen het werk en de aandoening voor een enkele werknemer.
Deze oorzakelijke relatie is alleen ‘hard’ vast te stellen bij grote groepen en een hoop statistiek. In 2023 verrichtten 590 bedrijfsartsen in totaal 2.347 meldingen van beroepsziekten aan de Nationale Registratie.
Hoogste aantal nieuwe gevallen van beroepsziekten
Het hoogste aantal nieuwe gevallen van beroepsziekten per 100.000 werknemers is gemeld voor:
- psychische aandoeningen (74)
- aandoeningen aan het houding- en bewegingsapparaat (24)
- neurologische aandoeningen (3)
- infectieziekten (3)
- gehooraandoeningen (2)
- long- en luchtwegaandoeningen (2)
- huidaandoeningen (2).
Een overzicht
Achtereenvolgens enkele gegevens over gemelde beroepsziekten in 2023
(Bron: Beroepsziekten in cijfers 2024 Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, NCvB).
Psychische beroepsziekten
1.460 (62%) meldingen van het totaal aantal beroepsziektemeldingen in 2023 betroffen psychische beroepsziekten. De belangrijkste psychische beroepsziekten zijn overspanning en burn-out (1.096 meldingen), post - traumatische stressstoornis (214 meldingen) en depressie (53 meldingen).
Houding en bewegingsapparaat
590 (25%) meldingen van het totaal aantal beroepsziekten betroffen aandoeningen aan het houding- en bewegingsapparaat. De drie meest gemelde beroepsziekten zijn subacromiaal (onder de schouders) pijnsyndroom (74 meldingen), laterale epicondylaire tendinopathie/armen (70 meldingen) en carpaal tunnelsyndroom (55 meldingen).
Slechthorendheid
Het aantal meldingen van slechthorendheid was 103.
Longen
Voor beroepsziekten van de longen werden 85 meldingen gedaan.
Huid
Voor beroepsziekten van de huid werden 53 meldingen gedaan. De meeste meldingen waren van een allergisch en/of irritatief contacteczeem (68% van de huidziekten).
Neurologische aandoeningen
Het aantal meldingen van werkgerelateerde neurologische aandoeningen bedroeg 85. Het carpaal tunnelsyndroom blijft de meest gemelde neuro- logische aandoening (55 meldingen), gevolgd door zenuwstoornissen (8 meldingen) en latente gevolgen van hersenschudding (7 meldingen).
Kanker
In 2023 zijn vijf gevallen van kanker gemeld, waarvan drie mesothelioom, één huidkanker door blootstelling aan ultraviolette straling (uv) straling en één maagkanker door blootstelling aan chroom VI. De verwachting is dat bij meer mensen met een diagnose van kanker, werk een oorzakelijk aandeel heeft dan nu wordt ingeschat. Deze verwachting is op basis van de literatuur en de bevinding dat blootstelling aan kankerverwekkende stoffen en/of processen in de werkomgeving nog steeds actueel is.
Coderingen
Voor de codering van de diagnose wordt gebruik gemaakt van de Classificatie voor Arbo en Sociale verzekering (CAS)-codering. Deze maakt gebruik van
- Classificatie van klachten (CvK)
- Classificatie van ziekten (CvZ)
- Classificatie van ongevallen en arbeidsgebonden factoren (CvO-codes); de CvO wordt in relatie met de CvZ gebruikt
Enkele voorbeelden van de Classificatie van klachten (CvK)
- Psychische klachten: overspannen, gejaagd etc.
- Klachten van botten, gewrichten, steunweefsel en spieren: rugpijn, spierpijn etc.
- Klachten van zenuwstelsel: duizeligheid en draaierig etc.
- Klachten van oog.
- Klachten van oor.
- Klachten van hart -en vaatstelsel.
- Klachten van bloed.
- Klachten van luchtwegen: griep, verkouden etc.
- Klachten van spijsverteringskanaal: tandextractie, misselijkheid, braken, diarree etc.
- Klachten van huid.
- Klachten van urinewegen en geslachtsorganen: pijn met plassen etc. Klachten betreffende zwangerschap.
- Algemene klachten: moe, hoofdpijn etc.
- Klachten van endocriene systeem.
Enkele voorbeelden van de Classificatie van ziekten (CvZ)
- Endocriene ziekten.
- Psychische aandoeningen en gedragsstoornissen.
- Ziekten van zenuwstelsel.
- Ziekten van oog en adnexen.
- Ziekten van hart- en vaatstelsel.
- Ziekten van ademhalingsstelsel.
- Ziekten van spijsverteringsstelsel.
- Ziekten van huid.
Deze twee codes (CvK en CvZ) worden vaak door elkaar gebruikt.
Voorbeelden van Classificatie van ongevallen en arbeidsgebonden factoren (CvO-codes (als hoofdgroepen):
Onbekend, bedrijfsongeval, privé ongeval, (bedrijfs)verkeersongeval en arbeidsomstandigheden (geluid, trillingen, atmosferische druk, straling, thermische belasting en klimaatfactoren, verlichting, anorganisch stof, organische stof, allergenen, overige fysische factoren, alcohol, organische oplosmiddelen, halogeenderivaten van koolwaterstoffen, bijtende stoffen, metalen en metalloïden en verbindingen ervan, gas, damp en rook, pesticiden, overige chemische gevaarsbronnen en geneesmiddelen, (micro)biologische agentia, fysieke risicofactoren, ergonomische factoren, mentale en psychosociale factoren, arbeidstijden, arbeidsverhoudingen, arbeidsvoorwaarden.
De CvO-codes worden in relatie met de CvZ gebruikt. Doel van de CvO classificatie is het opsporen van gezondheidsrisico’s en het verbeteren van de arbeidsomstandigheden in ruime zin. De bedrijfsarts is daarom geïnteresseerd in de incidentie en prevalentie van arbeidsgebonden factoren, zoals bedrijfsongevallen en arbeidsomstandigheden in ruime zin.
Hoewel het in het algemeen geaccepteerd is dat vrijwel niets monocausaal is, kan de bedrijfsarts meestal toch een vermoeden uitspreken over de belangrijkste arbeidsgebonden factor en de sterkte van haar relatie met een bepaalde ziekte.
Wat kunnen de arbokerndeskundigen en preventiemedewerkers hiermee?
De rol van de bedrijfsarts is duidelijk.
De andere arbokerndeskundigen en de preventiemedewerkers kunnen hier ook wat mee. Bijvoorbeeld bij het opstellen van de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Immers als zij zelf een RI&E uitvoeren of toetsen, moeten zij ook kijken naar het ziekteverzuim. Immers als eis voor het toetsen (en dus voor het uitvoeren) van een RI&E gelden de volgende criteria:
- Is gebruik gemaakt van gegevens van verzuimanalyses om inzicht te krijgen in de arbeidsgerelateerde oorzaken van het verzuim?
- Zijn de inzichten van de bedrijfsarts en van andere deskundigen die de werkgever inschakelt voor het verzuim- en arbeidsomstandighedenbeleid meegenomen in de RI&E?
- Zijn de analyses van arbeidsgezondheidskundige onderzoeken (AGO’s) gebruikt in de RI&E?
- Is beschreven welke arbeidsgezondheidskundige onderzoeken nodig zijn, wat de inhoud en de frequentie is?
De eerstgenoemde twee zaken kunnen zicht geven op het ziekteverzuim en het te verwachten ziekteverzuim, waaronder ook de beroepsziekten kunnen vallen.
De laatstgenoemde twee zaken geven een beeld van de gezondheid van de werknemers. Immers door de gezondheid van de werknemers te hebben gemonitord (derde punt) of te gaan monitoren (vierde punt) via de AGO’s is deels te voorspellen hoe de gezondheid van de werknemers zich gaat ontwikkelen en of er op den duur uitval gaat optreden en mogelijk zelfs een beroepsziekte.
Welke vragen kunnen aan de bedrijfsarts/arbodienst worden gesteld?
Zoals is gesteld is het verplicht om voorafgaande aan de RI&E de bedrijfsarts te consulteren. Een goede ontwikkeling. De bedrijfsarts kan voor de volgende vragen volgende nuttige informatie aanleveren.
- Zijn er uit de verzuimbegeleiding onderwerpen die van belang zijn voor de RI&E (bijvoorbeeld fysieke klachten op afdelingen, werkdruk op een afdeling, enzovoort)?
- Welke CvO-codes zijn van belang?
- Hoe vaak is het preventief spreekuur ingezet?
- Is er vanuit het (preventief) spreekuur iets bekend over arbeidsgebonden problematiek?
- Zijn er beroepsziekten gemeld of bekend?
- Zijn er meldingen van bedrijfsongevallen en/of beroepsziekten bekend? Zo ja, waardoor zijn ze veroorzaakt, wat was de aanleiding?
- Zijn er (Periodieke) Arbeidsgezondheidskundig Onderzoeken (P)AGO’s uitgevoerd en wat waren daarvan de resultaten?
- Wat is je visie op het verzuim en de arbeidsomstandigheden in de organisatie?
Dus ook de veiligheidskundigen, de arbeidshygiënisten en de arbeids- en organisatiedeskundigen kunnen hier wat mee. Bij hun werk kunnen zij de bedrijfsarts en/of de arbodienst vragen hen inzicht te geven in boven beschreven codes, uiteraard om privacyredenen geanonimiseerd.
Die gegevens zijn - net als bij ongevallengegevens - immers al bewezen arbeidsrisico’s en kunnen hen dus een goede tool geven de bedrijven te adviseren over nadere maatregelen.
Niet alleen ongevallen en ziekte moeten immers worden voorkómen maar ook beroepsziekten. De winst daarvan kan nog groter zijn dan bij het voorkómen van ziekte, omdat een beroepsziekte vaak veel langer duurt en veel grotere persoonlijke, financiële en maatschappelijke consequenties kan hebben.
