Veilig werken bij water

Veilig werken bij water

Met werk langs, boven of op het water gaan veel risico's gepaard. Omdat iedere situatie anders is, zijn ook maatregelen steeds anders. Blijven nadenken en de omgeving blijven analyseren is daarbij belangrijk. Dit artikel geeft daarvoor handvatten.

Water. De kracht en het gevaar dat erin schuilt wordt vaak onderschat. Immers, we kunnen toch zwemmen. En daar zit nu net de crux. Bij water denkt men aan leuke dingen, romantiek en plezier. Als er soms gevaar is, geldt dat meer voor anderen dan voor jezelf. Je bent immers een beste zwemmer en je kunt wel tegen een stootje.

Het gevaar van water
Maar omstandigheden waarbij op, boven of naast het water gewerkt wordt, zijn vaak grimmig en meedogenloos. Er is geen ruimte voor fouten. Risico’s hoeven niet alleen in de spectaculaire werkzaamheden zoals bij Off Shore of in de scheepvaart te zitten. Gewoon langs een grachtje in Amsterdam zijn vaak meer risico’s te vinden dan op welke plek langs het water dan ook. Risico’s voor iedereen die daar moet werken, maar ook voor burgers die daar lopen en wandelen. Grachten staan niet bekend om hun zwembadachtige helderheid, wel als stadsvuilstort. Iedereen die maar iets kwijt wil gooit het in de gracht waardoor het ondiep, troebel, sterk vervuilt en gevaarlijk wordt om in te vallen. 

Hoe kun je risico’s de baas blijven en anticiperen op een risicovolle omgeving? Gewoon door te blijven nadenken en de omgeving te analyseren. Niet één situatie is gelijk aan de andere. En wat voor de ene situatie als ideaal geldt is voor de andere situatie juist heel verkeerd.

Om enige orde in de chaos te scheppen, is het bepalen van de risico’s van werken bij water de eerste stap.

Potentiele gevaren en risico’s van werken bij water

  • Verdrinken
  • Vallen van hoogte
  • De omgeving, zoals scheepvaart, gemalen, in-uitlaat koelwater van fabriek of centrale
  • Ernstige verwondingen als gevolg van vallen van hoogte op voorwerpen onderwater zoals stenen, auto’s, boten en fietsen
  • Verwondingen als gevolg van de klap op het water bij vallen van grote hoogte. Water wordt als beton als de valhoogte groter wordt
  • Prikken aan vuile naalden die in het water liggen (hepatitis, HIV, etc.)
  • Besmetting door sterk verontreinigd water
  • Inwendige verwondingen als gevolg van barotrauma (longbeschadiging)
  • Niet gered kunnen worden
  • Niet gevonden kunnen worden (stuwdammen, ondergrondse stromen, Off Shore)
  • Overlijden als gevolg van onderkoeling, want een menselijk lichaam onderkoelt snel, zelfs in de zomer.

Geen enkele situatie is gelijk, dus standaard maatregelen zijn er niet. U moet inschatten wat de risico’s zijn en hoe u de maatregelen zo passend mogelijk kunt maken zodat de veiligheid gegarandeerd kan worden. Dat zal niet in alle situatie hetzelfde zijn, er kunnen zelfs situaties zijn waarbij niet alle risico’s weggehaald kunnen worden. Denk hierbij aan werken aan een stuwdam, off shore of in de scheepvaart maar ook werken in een publieke omgeving zoals in havens, kanalen, spaarbekken en niet te vergeten riolen en ondergrondse stromen. Met name in de laatste situaties zijn veel risico’s. Want naast de risico’s die kleven aan het werken langs het water zijn er ook nog andere gevaren zoals H2S gas of zeer sterk verontreinigd water door bijvoorbeeld ongeoorloofd storten van zwaar chemisch afval. Voor het bepalen van de risico’s moet u dus eerst weten met welke situatie u te maken heeft.

Soorten situaties werken bij water

  • Het soort water
  • In shore of off shore
  • Het soort activiteiten
  • Stromend of stilstaand water
  • Diep of ondiep water
  • Helder of troebel water
  • (Sterk) vervuild
  • Activiteiten van derden
  • Gevaarlijk flora en fauna (in het buitenland)
  • Scheepvaart
  • Mogelijke risico’s van besmetting
  • Werkzaamheden op hoogte
  • Afstand van het water

Veilig werken
Afhankelijk van de risico’s en situaties, treft u de passende maatregelen, zoals:

  • Afzettingen plaatsen
  • Steiger laten bouwen (let op het verplaatste risico! Indien u kiest om uw mensen veilig te laten werken op een steiger bedenk dan wel dat de steigerbouwer alsnog risico loopt tijdens het bouwen en dat u daar passende maatregelen voor moet (laten) treffen)
  • Redvesten dragen (en bepalen of deze al dan niet automatisch moeten zijn)
  • Reddingsboei
  • Zwemtrap
  • Stand By-boot
  • Drijflijn
  • Niet alleen werken
  • EHBO/BHV-er op locatie
  • Alarmkaarten met lokale informatie over ziekenhuis, arts, hulpverlening, brandweer, politie
  • Harnasgordel
  • Toezicht
  • Gebruik maken van de checklist
  • Zorgen dat iedereen weet hoe de gordels en harnassen werken
  • Zorgen dat eventuele redders weten hoe ze moeten redden
  • Een goede Taak Risico Analyse opstellen (bij eenmalig werk)
  • Zorgen dat alle aspecten zijn opgenomen in de RI&E en dat daarnaar gehandeld wordt
  • Bij twijfel altijd de zwaarste maatregel nemen
  • Geen onnodige risico’s nemen
  • Zorg dat de werkplek vrij is van losliggend materiaal
  • Alle obstakels waar over gestruikeld kan worden verwijderen
  • Alleen goedgekeurd materiaal gebruiken
  • Houdt een kick off meeting en vertel over de risico’s die gelopen worden. Weet zeker dat iedereen de risico’s heeft begrepen en dat men weet hoe er gealarmeerd moet worden

Stroomschema veilig werken bij water
In het onderstaande schema kunt u voor de meest voorkomende situaties eenvoudig aflezen welke maatregelen u moet nemen wanneer u in de buurt van het water aan het werk bent.

Bovenaan staat activiteit wat staat voor alle redenen waarom u daar aan het werk bent. U volgt de pijlen welke voor uw situatie van toepassing is. Belangrijk is dat wanneer u iets niet kunt beredeneren of weten, u van de slechtste situatie moet uitgaan.

 

Meest voorkomende gevaarlijke situaties werken bij water

Risico’s off shore
Risico’s voor off shore werken zijn, naast de helikoptervluchten het feit dat je tweehonderd kilometer uit de kust boven op een gasleiding zit, een situatie die niet te onderschatten is. Werken buiten de afzetting is zeer risicovol maar ook een onderdeel van het uit te voeren werk.

Een platform steekt al gauw zo’n dertig meter boven het wateroppervlakte uit. Vallen van hoogte in het water is dan gelijk aan vallen op beton. Met andere woorden, als je niet verdrinkt dan is de klap al zodanig hard dat de kans op overleven zeer gering is en dat, bij veel geluk, het best haalbare is dat de werknemer voor het leven invalide bent. Hier gelden dan ook hele strikte regels met betrekking tot buiten de afzetting werken en het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Namelijk het dragen van een survival suit voorzien van een PLB (Personal Location Beacon) en valbeveiliging.

In deze situaties is werken boven het water erg risicovol. De juiste keuze van valbeveiliging is dus enorm belangrijk. Wat hier altijd moet worden voorkomen, is dat een werknemer in het water komt. Want al zijn er stand by boten, is de reddingsboot klaar om te water gelaten worden en is de uitkijk goed geregeld, er zijn situaties dat een HMI (Hoofd Mijnbouwinstallatie) kan besluiten een werknemer niet te gaan redden omdat het risico voor de bemanning van de reddingsboot te groot is. Een moeilijke beslissing als iemand in het water ligt, maar ook een logische. Als de golven hoog zijn, alle reddingsboeien in het water liggen en een vlot in het water is gegooid kan de stroming de persoon al zover van het platform weg hebben gevoerd dat hij niet eens in staat is een van deze middelen te bereiken. En met een survival suit houdt hij het best wel even uit…

Risico’s scheepvaart
Scheepvaart op zee is aan de ene kant te vergelijken met de off shore, maar aan de andere kant totaal niet. Een platform kan niet manoeuvreren en een schip wel, maar schip vaart door met het risico dat niemand heeft gezien dat er iemand overboord is geslagen. Gevolgen daarvan kunnen zijn dat de persoon in de schroef terechtkomt of dat het gewoon te lang duurt om het schip te stoppen, laat staan te keren om de werknemer weer op te pikken. Overboord slaan is een veel voorkomend ongeval in de scheepvaart. Vaak wordt er geen survival suit of zwemvest gedragen en de zeetemperatuur is zelfs in de zomer zo laag dat een werknemer snel onderkoelt en uitgeput zal zijn met verdrinking als gevolg.

Risico’s op zee zijn duidelijker voor te stellen dan risico’s in shore zoals op rivieren, havens en stromen. Rivieren zijn ogenschijnlijk kalm en zonder gevaar, maar vaak ondoorzichtig, onverwacht ondiep, met sterke stroming, drijvend vuil en veel scheepvaart. Allemaal zaken die kunnen leiden tot serieuze ongevallen. Hoe vaak lees je het niet dat een schipper is uitgegleden en tussen wal en schip is verdronken.

Risico’s van werken op en langs publieke vijvers en grachten, riolen en ondergrondse stromen
Misschien wel het meest onderschatte werk, is het werk bij kleiner water. We lopen er langs, we zitten op een bankje, we varen er voor ons plezier op en voeren de eendjes. Toch zijn de risico’s daar enorm. Simpel vallen leidt in veel gevallen tot ernstig letsel. Iedereen kent wel een verhaal over iemand die zijn nek brak na een sprong of duik in een gracht of rivier.

Grachten worden gebruikt om van alles in te dumpen, inclusief spuiten en naalden met alle denkbare ziekten waaronder Hepatitis en HIV. Brandweer(duikers), politieagenten, gemeentewerkers en anderen die hierbij in de buurt werken, lopen het risico om daar slachtoffer van te worden. Zij gaan er helemaal voor wanneer iemand gered moet worden of wanneer er iets of iemand uit het water gehaald moet worden. Hierdoor is de blootstelling aan het risico erg hoog.

Riolen en ondergrondse stromen zijn een klasse apart. Daar gelden dusdanig veel aanvullende regels en veiligheidsmaatregelen voor dat dit een apart onderwerp vraagt. Overeenkomstig met werken langs het water zijn de risico’s, zoals eerder genoemd, navenant. Maar redding is vaak langzaam en moeilijk vanwege de zeer slechte bereikbaarheid.

Risico’s beoordelen
Bovenstaand zijn een paar van de vele risico’s die aan werken aan het water zijn verbonden, besproken. Werken langs, op of boven het water is zondermeer risicovol. En juist het niet (willen) zien van de risico’s door de personen die daar werkzaam zijn, maakt het risico nog groter.

Nederland staat niet bekend om zijn tropische klimaat en de watertemperatuur is dus laag, waardoor onderkoeling altijd op de loer ligt. Een onschuldige val in het water kan heel snel uitmonden in een drama. Als er geen - of onvoldoende maatregelen zijn genomen om de drenkeling snel uit het water te krijgen, kan het scenario zeer snel uit de hand kan lopen. Zorg dat u dit voor blijft door tijdig adequate maatregelen te nemen.

U kunt, met gebruikmaking van de checklist, eenvoudig bepalen wat de risico’s zijn en welke maatregelen u moet toepassen. Zoals al eerder vermeld is iedere situatie anders en zijn de standaard maatregelen niet altijd toepasbaar. Blijf dus altijd doordenken. Een reddingsmiddel kan levens redden maar ook levens kosten. Juist gebruik van de reddingsmiddelen en een juiste inschatting van de situatie is dus van cruciaal belang.

Praktijkvoorbeelden

Praktijkvoorbeeld 1
Bij werkzaamheden aan het slopen van een brug is een hoogwerker (Cherry Picker) op een dekschuit geplaatst om zo onder het brugdek te werken. Voorschriften zeggen dat, wanneer je in een hoogwerker werkt, je vast moet zitten aan de werkbak. Het risico hier is niet het vallen uit een werkbak maar, wanneer de hoogwerker om zou vallen, verdrinking doordat de hoogwerker de bestuurder mee onder water trekt. Bij een diepte van slechts zeven meter is dit zeer risicovol. De snelheid waarmee dit gaat en de schrik die daarbij vrijkomt, kan zeer verlammend werken. Vakbroeders hadden bedacht dat de man zich vast moest maken aan de bak en daar overheen een redvest moest dragen. Een levensgevaarlijke combinatie. Immers, de sluiting van de veiligheidslijn zit op de rug en aan de bak. Een automatisch opblaasbaar vest heeft een opwaartse kracht van 150 kg. Wat in de praktijk betekent dat het vest opblaast, de schokdemper van de veiligheidslijn uitviert en het slachtoffer op een diepte van twee meter onder het oppervlak geen kant meer uit kan. De sluiting zit op de rug, dus de werknemer is niet in staat de lijn los te maken en niet in staat zichzelf, vanwege het redvest, naar zeven meter te trekken om daar de veiligheidslijn los te maken. De man verdrinkt onherroepelijk. En dat allemaal omdat de keuze en inzicht onvoldoende was.

Praktijkvoorbeeld 2
Een man werkt op een peilbootje. De man moet een redvest aan, hij werkt immers op het water en de kans bestaat dat hij in het water valt. De man moet ook regelmatig benedendeks werken. Het bootje is niet erg stabiel en de kans dat deze om zou gaan is dan ook niet ondenkbaar. De man draagt een automatisch opblaasbaar vest. In de praktijk betekent dit, wanneer de boot omgaat, dat het vest zichzelf opblaast door het binnenstromend water. Hij stijgt naar het hoogst gelegen deel en kan waarschijnlijk niet meer naar de uitgang. De man verdrinkt onherroepelijk.

Praktijkvoorbeeld 3
Een man moet in een graafmachine vlak langs het water graven. Men had bedacht dat het veiliger zou zijn dat de man een redvest zou dragen zodat, wanneer de machine te water zou raken, de man weer boven zou komen. Ook hier was gekozen voor een automatisch vest. Wederom zal de praktijk uitwijzen dat de man, die in de cabine zit, niet meer uit de graafmachine kan komen omdat het vest hem in de hoogste hoek drukt en hij niet meer in staat zou zijn zichzelf naar beneden te trekken. Ook hier zal de man onherroepelijk verdrinken.

Drie voorbeelden van veilig bezig willen zijn maar niet de kennis en inzicht hebben over de mogelijke gevolgen. Veiligheid is niet alleen checklists volgen en regels strikt naleven maar vooral van blijven nadenken en risico’s doorgronden.

Normen en richtlijnen

  • Men spreekt van werken op hoogte wanneer er boven de 2,5 meter wordt gewerkt of lager, wanneer de ondergrond dusdanig is dat er bij een val kans op letsel is. Dit geldt ook voor werken boven of aan het water.
  • Passende maatregelen zijn maatregelen die passend zijn in uw situatie.
  • Werkgever/opdrachtgever is verplicht een veilige werkomgeving aan te bieden.
  • Reddingsmiddelen moeten jaarlijks gekeurd worden door een erkend onderhoudsbedrijf.
  • Steigers moeten ontworpen en gebouwd worden conform de wettelijke bepalingen.
  • NEN-EN 354 Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen. Veiligheidslijnen.
  • NEN-EN 358 Persoonlijke uitrusting voor werkplekpositionering en ter voorkoming van vallen; gordels voor werkplekpositionering en -behoud en verbindingsmiddelen voor gordels.
  • NEN-EN 360 Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen. Valbeveiligers met automatische lijnspanner.
  • NEN-EN 361 Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen. Harnasgordels.
  • NEN-EN 795 Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen. Verankeringsvoorzieningen, eisen en beproeving.
  • NEN-EN 39 Losse stalen buizen voor toepassing in steigerconstructies. Technische leveringsvoorwaarden.
  • NEN 6702 Technische grondslagen voor bouwconstructies TGB 1990 Belastingen en vervormingen.
  • NEN 6700 Technische grondslagen voor bouwconstructies, TGB 1990 Algemene basiseisen.
  • NEN 6770 Technische grondslagen voor bouwconstructies TGB 1990 Staalconstructies Basiseisen en basisrekenregels voor overwegend statisch belaste constructies.
  • NEN 6771 Technische grondslagen voor bouwconstructies TGB 1990 Staalconstructies Stabiliteit.
  • NEN 6772 Technische grondslagen voor bouwconstructies TGB 1990 Staalconstructies.

Hangsteigers

  • Arbobesluit, artikel 3.16.
  • NEN-EN 1808 Hangsteigers.
  • NEN-EN 353-1 Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen. Lijnklem op starre ankerlijn.
  • NEN-EN 353-2 Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen. Lijnklem op flexibele ankerlijn.
  • NEN-EN 361 Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen (harnasgordels).
  • NEN-EN 795 Persoonlijke beschermingsmiddelen tegen vallen – verankeringsvoorzieningen, eisen en beproeving.

Verwijzing

  • Artikel 3.10 (Redden van drenkelingen)
  • Solas (Safety Of Live At Sea)
  • Artikel 15. Deskundige bijstand op het gebied van bedrijfshulpverlening
  • Arbobesluit artikel 3.16: Voorkomen valgevaar. De werkgever moet de nodige maatregelen treffen.
  • Arbobesluit artikel 7.23: Gebruik van arbeidsmiddelen voor werken op hoogte, zoals ladders, steigers en trappen.
Zoekwoorden
veilig werken
water
werken bij water

Arbeidsplaatsen