Veilig werken bij water

Met werk langs, boven of op het water gaan veel risico's gepaard. Omdat elke situatie anders is, zijn maatregelen ook steeds anders. Blijven nadenken en de omgeving blijven analyseren, zijn daarbij belangrijk. Dit artikel geeft daarvoor handvatten.

De kracht en het gevaar dat in water schuilt, wordt vaak onderschat. Immers, we kunnen toch zwemmen. En daar zit nu net de crux. Bij water denken mensen aan leuke dingen, romantiek en plezier. Als er soms gevaar is, geldt dat meer voor anderen dan voor jezelf. Je bent immers een beste zwemmer en je kunt wel tegen een stootje.

Het gevaar van water

Maar omstandigheden waarbij op, boven of naast het water gewerkt wordt, zijn vaak grimmig en meedogenloos. Er is geen ruimte voor fouten.

Risico’s hoeven niet alleen in de spectaculaire werkzaamheden zoals bij offshore of in de scheepvaart te zitten. Gewoon langs een grachtje in Amsterdam zijn vaak meer risico’s te vinden dan op welke plek langs het water dan ook.

Risico’s voor iedereen die daar moet werken, maar ook voor burgers die daar lopen en wandelen. Grachten staan niet bekend om hun zwembadachtige helderheid, wel als stadsvuilstort. Iedereen die maar iets kwijt wil, gooit het in de gracht waardoor het ondiep, troebel, sterk vervuilt en gevaarlijk wordt om in te vallen.

Hoe kun je risico’s de baas blijven en anticiperen op een risicovolle omgeving? Gewoon door te blijven nadenken en de omgeving te analyseren. Niet één situatie is gelijk aan de andere. En wat voor de ene situatie als ideaal geldt, is voor de andere situatie juist heel verkeerd.

Om enige orde in de chaos te scheppen, is het bepalen van de risico’s van werken bij water de eerste stap.

Potentiële gevaren en risico’s van werken bij water

Verdrinken
Vallen van hoogte
De omgeving, zoals scheepvaart, gemalen, in-uitlaat koelwater van fabriek of centrale
Ernstige verwondingen als gevolg van vallen van hoogte op voorwerpen onderwater zoals stenen, auto’s, boten en fietsen
Verwondingen als gevolg van de klap op het water bij vallen van grote hoogte. Water wordt als beton als de valhoogte groter wordt
Prikken aan vuile naalden die in het water liggen (hepatitis, hiv, etc.)
Besmetting door sterk verontreinigd water
Inwendige verwondingen als gevolg van barotrauma (longbeschadiging)
Niet gered kunnen worden
Niet gevonden kunnen worden (stuwdammen, ondergrondse stromen, offshore)
Overlijden als gevolg van onderkoeling, want een menselijk lichaam onderkoelt snel, zelfs in de zomer.

Geen enkele situatie is gelijk, dus standaard maatregelen zijn er niet. Jij moet inschatten wat de risico’s zijn en hoe je de maatregelen zo passend mogelijk kunt maken zodat de veiligheid gegarandeerd kan worden.

Dat zal niet in alle situatie hetzelfde zijn; er kunnen zelfs situaties zijn waarbij niet alle risico’s weggehaald kunnen worden. Denk hierbij aan werken aan een stuwdam, offshore of in de scheepvaart maar ook werken in een publieke omgeving zoals in havens, kanalen, spaarbekken en niet te vergeten riolen en ondergrondse stromen.

Met name in de laatste situaties zijn veel risico’s. Want naast de risico’s die kleven aan het werken langs het water zijn er ook nog andere gevaren zoals H2S gas of zeer sterk verontreinigd water door bijvoorbeeld ongeoorloofd storten van zwaar chemisch afval. Voor het bepalen van de risico’s moet je dus eerst weten met welke situatie jij te maken heeft.

Soorten situaties werken bij water

Het soort water
Inshore of offshore
Het soort activiteiten
Stromend of stilstaand water
Diep of ondiep water
Helder of troebel water
(Sterk) vervuild
Activiteiten van derden
Gevaarlijk flora en fauna (in het buitenland)
Scheepvaart
Mogelijke risico’s van besmetting
Werkzaamheden op hoogte
Afstand van het water

Veilig werken

Afhankelijk van de risico’s en situaties, tref je passende maatregelen. Zoals:

Afzettingen plaatsen
Steiger laten bouwen (let op het verplaatste risico! Indien je kiest om mensen veilig te laten werken op een steiger, bedenk dan wel dat de steigerbouwer alsnog risico loopt tijdens het bouwen en dat je daar passende maatregelen voor moet (laten) treffen)
Redvesten dragen (en bepalen of die al dan niet automatisch moeten zijn)
Reddingsboei
Zwemtrap
Stand by-boot
Drijflijn
Niet alleen werken
EHBO/BHV’er op locatie
Alarmkaarten met lokale informatie over ziekenhuis, arts, hulpverlening, brandweer, politie
Harnasgordel
Toezicht
Gebruik maken van de checklist
Zorgen dat iedereen weet hoe de gordels en harnassen werken
Zorgen dat eventuele redders weten hoe ze moeten redden
Een goede Taak Risico Analyse (TRA) opstellen (bij eenmalig werk)
Zorgen dat alle aspecten zijn opgenomen in de RI&E en dat daarnaar gehandeld wordt
Bij twijfel altijd de zwaarste maatregel nemen
Geen onnodige risico’s nemen
Zorg dat de werkplek vrij is van losliggend materiaal
Alle obstakels waar over gestruikeld kan worden verwijderen
Alleen goedgekeurd materiaal gebruiken
Houdt een kick-off meeting en vertel over de risico’s die gelopen worden. Weet zeker dat iedereen de risico’s heeft begrepen en dat mensen weten hoe er gealarmeerd moet worden.

Stroomschema veilig werken bij water

In het onderstaande schema kun jij voor de meest voorkomende situaties eenvoudig aflezen welke maatregelen je moet nemen wanneer je in de buurt van het water aan het werk bent.

Bovenaan staat activiteit wat staat voor alle redenen waarom je daar aan het werk bent. Je volgt de pijlen die voor jouw situatie van toepassing zijn. Belangrijk is dat wanneer je iets niet kunt beredeneren of weten, jij van de slechtste situatie moet uitgaan.

(Ook bijgevoegd als download)

Meest voorkomende gevaarlijke situaties werken bij water

Risico’s offshore

In deze situaties is werken boven het water erg risicovol. Het grote risico voor offshore werken is - naast de helikoptervluchten - het feit dat je tweehonderd kilometer uit de kust bovenop een gasleiding zit; een situatie die niet te onderschatten is. Werken buiten de afzetting is zeer risicovol maar ook een onderdeel van het uit te voeren werk.

Een platform steekt al gauw zo’n dertig meter boven de wateroppervlakte uit. Vallen van hoogte in het water is dan gelijk aan vallen op beton. Met andere woorden: als je niet verdrinkt dan is de klap al zodanig hard dat de kans op overleven zeer gering is en dat, bij veel geluk, het best haalbare is dat de werknemer voor het leven invalide bent.

Offshore gelden dan ook hele strikte regels met betrekking tot buiten de afzetting werken en het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Namelijk het dragen van een survival suit voorzien van een PLB (Personal Location Beacon) en valbeveiliging.

De juiste keuze van valbeveiliging is enorm belangrijk. Wat hier altijd moet worden voorkomen, is dat een werknemer in het water komt. Want al zijn er boten stand by, is de reddingsboot klaar om te water gelaten worden en is de uitkijk goed geregeld, er zijn situaties dat een HMI (Hoofd Mijnbouwinstallatie) kan besluiten een werknemer niet te gaan redden omdat het risico voor de bemanning van de reddingsboot te groot is.

Een moeilijke beslissing als iemand in het water ligt, maar ook een logische. Als de golven hoog zijn, alle reddingsboeien in het water liggen en een vlot in het water is gegooid, kan de stroming de persoon al zover van het platform weg hebben gevoerd dat hij niet eens in staat is een van deze middelen te bereiken. En met een survival suit houdt hij het best wel even uit…

Risico’s scheepvaart

Scheepvaart op zee is aan de ene kant te vergelijken met de offshore, maar aan de andere kant totaal niet. Een platform kan niet manoeuvreren en een schip wel, maar een schip vaart door met het risico dat niemand heeft gezien dat er iemand overboord is geslagen.

Gevolgen daarvan kunnen zijn dat de persoon in de schroef terechtkomt of dat het gewoon te lang duurt om het schip te stoppen, laat staan te keren om de werknemer weer op te pikken.

Overboord slaan is een veel voorkomend ongeval in de scheepvaart. Vaak wordt er geen survival suit of zwemvest gedragen en de temperatuur van het zeewater is zelfs in de zomer zo laag dat een werknemer snel onderkoelt en uitgeput zal zijn met verdrinking als gevolg.

Risico’s op zee zijn duidelijker voor te stellen dan risico’s inshore zoals op rivieren, havens en stromen. Rivieren zijn ogenschijnlijk kalm en zonder gevaar, maar vaak ondoorzichtig, onverwacht ondiep, met sterke stroming, drijvend vuil en veel scheepvaart. Allemaal zaken die kunnen leiden tot serieuze ongevallen. Hoe vaak lees je het niet dat een schipper is uitgegleden en tussen wal en schip is verdronken.

Risico’s van werken op en langs publieke vijvers, grachten, riolen en ondergrondse stromen

Misschien wel het meest onderschatte werk, is het werk bij kleiner water. Wij lopen erlangs, we zitten op een bankje, we varen er voor ons plezier op en voeren de eendjes. Toch zijn de risico’s daar enorm. Simpel vallen leidt in veel gevallen tot ernstig letsel. Iedereen kent wel een verhaal over iemand die zijn nek brak na een sprong of duik in een gracht of rivier.

Grachten worden gebruikt om van alles in te dumpen, inclusief spuiten en naalden met alle denkbare ziekten waaronder hepatitis en hiv. Brandweer(duikers), politieagenten, gemeentewerkers en anderen die hierbij in de buurt werken, lopen het risico om daar slachtoffer van te worden. Zij gaan er helemaal voor wanneer iemand gered moet worden of wanneer er iets of iemand uit het water gehaald moet worden. Hierdoor is de blootstelling aan het risico erg hoog.

Riolen en ondergrondse stromen zijn een klasse apart. Daar gelden dusdanig veel aanvullende regels en veiligheidsmaatregelen voor dat dit een apart onderwerp vraagt. Overeenkomstig met werken langs het water zijn de risico’s, zoals eerder genoemd, navenant. Maar redding is vaak langzaam en moeilijk vanwege de zeer slechte bereikbaarheid.

Risico’s beoordelen

Bovenstaand zijn een paar van de vele risico’s besproken die aan werken aan het water zijn verbonden. Werken langs, op of boven het water is zonder meer risicovol. En juist het niet (willen) zien van de risico’s door de personen die daar werkzaam zijn, maakt het risico nog groter.

Nederland staat niet bekend om zijn tropische klimaat en de watertemperatuur is dus laag, waardoor onderkoeling altijd op de loer ligt. Een onschuldige val in het water kan heel snel uitmonden in een drama. Als er geen - of onvoldoende maatregelen zijn genomen om de drenkeling snel uit het water te krijgen, kan het scenario zeer snel uit de hand kan lopen. Zorg dat je dit voor blijft door tijdig adequate maatregelen te nemen.

Je kunt, met gebruikmaking van de checklist, eenvoudig bepalen wat de risico’s zijn en welke maatregelen u moet toepassen. Zoals al eerder vermeld is elke situatie anders en zijn de standaard maatregelen niet altijd toepasbaar. Blijf dus altijd doordenken. Een reddingsmiddel kan levens redden maar ook levens kosten. Juist gebruik van de reddingsmiddelen en een juiste inschatting van de situatie is dus van cruciaal belang.

Praktijkvoorbeelden

Praktijkvoorbeeld 1

Bij werkzaamheden aan het slopen van een brug is een hoogwerker (Cherry Picker) op een dekschuit geplaatst om zo onder het brugdek te werken. Voorschriften zeggen dat, wanneer je in een hoogwerker werkt, je vast moet zitten aan de werkbak.

Het risico hier is niet het vallen uit een werkbak maar, wanneer de hoogwerker om zou vallen, verdrinking doordat de hoogwerker de bestuurder mee onder water trekt. Bij een diepte van slechts zeven meter is dit zeer risicovol. De snelheid waarmee dit gaat en de schrik die daarbij vrijkomt, kan zeer verlammend werken.

Vakbroeders hadden bedacht dat de man zich moest vastmaken aan de bak en daar overheen een reddingsvest moest dragen. Een levensgevaarlijke combinatie. Immers, de sluiting van de veiligheidslijn zit op de rug en aan de bak. Een automatisch opblaasbaar vest heeft een opwaartse kracht van 150 kg. Wat in de praktijk betekent dat het vest opblaast, de schokdemper van de veiligheidslijn uitviert en het slachtoffer op een diepte van twee meter onder het oppervlak geen kant meer uit kan.

De sluiting zit op de rug, dus de werknemer is niet in staat de lijn los te maken en niet in staat zichzelf, vanwege het redvest, naar zeven meter te trekken om daar de veiligheidslijn los te maken. De man verdrinkt onherroepelijk. En dat allemaal omdat de keuze en inzicht onvoldoende waren.

Praktijkvoorbeeld 2

Een man werkt op een peilbootje. De man moet een redvest aan, hij werkt immers op het water en de kans bestaat dat hij in het water valt. De man moet ook regelmatig benedendeks werken.

Het bootje is niet erg stabiel en de kans dat deze om zou gaan is dan ook niet ondenkbaar. De man draagt een automatisch opblaasbaar vest. In de praktijk betekent dit, wanneer de boot omgaat, dat het vest zichzelf opblaast door het binnenstromend water. Hij stijgt naar het hoogstgelegen deel en kan waarschijnlijk niet meer naar de uitgang. De man verdrinkt onherroepelijk.

Praktijkvoorbeeld 3

Een man moet in een graafmachine vlak langs het water graven. Men had bedacht dat het veiliger zou zijn dat de man een redvest zou dragen zodat, wanneer de machine te water zou raken, de man weer boven zou komen. Ook hier was gekozen voor een automatisch vest. Wederom zal de praktijk uitwijzen dat de man, die in de cabine zit, niet meer uit de graafmachine kan komen omdat het vest hem in de hoogste hoek drukt en hij niet meer in staat zou zijn zichzelf naar beneden te trekken. Ook hier zal de man onherroepelijk verdrinken.

Drie voorbeelden van veilig bezig willen zijn, maar niet de kennis en inzicht hebben over de mogelijke gevolgen. Veiligheid is niet alleen checklists volgen en regels strikt naleven maar vooral van blijven nadenken en risico’s doorgronden.

Normen en richtlijnen

Men spreekt van werken op hoogte wanneer er boven de 2,5 meter wordt gewerkt of lager, wanneer de ondergrond dusdanig is dat er bij een val kans op letsel is. Dit geldt ook voor werken boven of aan het water.

Samenvatting

Risico's van werken bij water

Werken bij water kent diverse risico’s, waaronder:

Verdrinken: door vallen in het water.
Vallen van hoogte: vooral vanaf bruggen of steigers.
Omgevingsrisico’s: scheepvaart, gemalen, koelwaterin- en uitlaten.
Onderwatergevaren: objecten zoals stenen, fietsen, of afval.
Impact van hoogte: bij een val vanaf grote hoogte voelt water als beton.
Gezondheidsrisico’s: besmettingen door vuil water of vuile naalden.
Onderkoeling: snelle afkoeling van het lichaam, zelfs in de zomer.
Slecht vindbare locaties: bijvoorbeeld ondergrondse stromen of offshore.

Specifieke gevaren

Situaties zoals riolen, stuwdammen of offshore platforms hebben aanvullende risico’s, waaronder gasvorming (zoals H₂S) of chemische verontreinigingen.

Risicoanalyse: factoren om te overwegen

Bij het werken bij water spelen verschillende factoren een rol:

Soort water (stilstaand, stromend, helder of troebel).
Locatie (inshore, offshore).
Omgevingsactiviteiten (scheepvaart, flora/fauna).
Gevaren door besmettingen of chemisch afval.
Hoogte en afstand tot het water.

Checklist Risicoanalyse

Identificeer en beoordeel de risico’s.
Stel een Taak Risico Analyse (TRA) op.
Pas maatregelen aan op de situatie.
Overweeg altijd de zwaarste risico's.

Maatregelen voor veiligheid

Afhankelijk van de situatie kunnen de volgende maatregelen bijdragen aan een veilige werkomgeving.

Voorzieningen op locatie

Plaatsen van afzettingen.
Gebruik van steigers (met passende maatregelen voor de bouwers).
Aanwezigheid van EHBO/BHV’ers.
Standby-boot en reddingsmiddelen (bijvoorbeeld boeien en drijflijnen).
Zwemtrappen voor snelle toegang tot het water.

Persoonlijke bescherming

Draag een redvest (automatisch indien nodig).
Gebruik harnasgordels en valbeveiliging conform NEN-normen.
Voorkom werken alleen; werk altijd in teams.

Procedurele maatregelen

Houd een kick-off meeting om risico’s en procedures te bespreken.
Stel alarmkaarten op met lokale hulpverleningsinformatie.
Zorg dat personeel bekend is met het gebruik van beschermingsmiddelen.
Controleer en keur reddingsmiddelen jaarlijks.
Werk eventueel met een vergunningensysteem zodat gemaakte afspraken vastgelegd zijn.

Normen en richtlijnen

Hoogte- en valbeveiliging: Volg NEN-normen zoals EN 354, EN 360, EN 361, en EN 795.
Steigerbouw: Conform NEN 6700-serie en artikel 3.16 van het Arbobesluit.
Reddingsmiddelen: Jaarlijkse keuring en beschikbaarheid volgens wettelijke eisen.

Wettelijke verwijzingen