Goed gebruik van arbeidsmiddelen

Bij arbeidsmiddelen denk je vaak aan machines. Maar het begrip is veel breder, ook niet aangedreven hulpmiddelen als stellingen of gereedschap behoren ertoe en zelfs transportmiddelen, zoals heftrucks. Om veilig met arbeidsmiddelen te werken en ongevallen te voorkomen, in dit artikel een kader met maatregelen die genomen kunnen worden.

Inleiding Onder arbeidsmiddelen verstaan we alle gereedschappen, hulpmiddelen, apparaten, machines en installaties die we gebruiken bij de uitvoering van het werk. Bij het werken met arbeidsmiddelen ontstaan helaas maar al te vaak (ernstige) ongevallen. Dit ligt aan een aantal factoren:
  • de arbeidsmiddelen zijn niet veilig;
  • er worden onjuiste arbeidsmiddelen gebruikt;
  • de arbeidsmiddelen worden onjuist gebruikt;
  • de gebruiker heeft onvoldoende kennis/ervaring.
Risico’s De belangrijkste risico’s bij het werken met arbeidsmiddelen zijn:
  • beknellinggevaar;
  • elektrocutiegevaar;
  • aanraking van koude / hete voorwerpen en delen;
  • wegschieten of vallen van voorwerpen;
  • lawaai en trillingen;
  • omvallen van constructies;
  • straling.
Veelal is het risico dat er persoonlijk letsel ontstaat bij diegene die het arbeidsmiddel bedient, maar bij incidenten met arbeidsmiddelen kan ook materiële schade ontstaan (brand, aanrijdingen) of andere personen in de omgeving lopen letsel op.   Maatregelen Doordat arbeidsmiddelen zo uiteenlopend van aard zijn, is er ook een grote variatie aan maatregelen om ervoor te zorgen dat arbeidsmiddelen veilig worden gebruikt. Onderstaand zijn deze maatregelen in algemene zin beschreven:
  • een veilig ontwerp;
  • risicobeoordeling van het ontwerp;
  • keuring van het arbeidsmiddel;
  • gebruiksaanwijzing en voorschriften;
  • risicobeoordeling tijdens het gebruik;
  • periodieke inspecties;
  •  (preventief) onderhoud;
  • instructies en training voor gebruikers.
Veilig ontwerp Het arbeidsmiddel moet zodanig ontworpen en gebouwd zijn dat het bediend, afgesteld en onderhouden kan worden zonder dat personen aan een risico worden blootgesteld, wanneer deze handelingen onder de vastgestelde omstandigheden worden verricht, tevens rekening houdend met redelijkerwijs voorzienbaar verkeerd gebruik. Maatregelen moeten erop gericht zijn elk risico gedurende de te verwachten levensduur van de machine, met inbegrip van de fasen van het vervoer, het monteren, het demonteren, de buitenbedrijfstelling en de sloop, uit te sluiten. Bij het veilig ontwerpen wordt zoveel mogelijk de arbeidshygiënische strategie toegepast.   Risicobeoordeling ontwerp Als onderdeel van het ontwerp moet een risicobeoordeling uitgevoerd worden. Deze risicobeoordeling kan plaatsvinden aan de hand van checklisten, maar er kunnen ook systematische veiligheidsstudies als HAZOP of FMEA betrokken zijn.   Keuring Voor gevaarlijke werktuigen is alvorens het middel op de markt te mogen brengen een keuring verplicht. Dit geldt bijvoorbeeld voor steigers, kranen, hijsmiddelen en bouwliften. Deze keuringen moeten door specialisten worden uitgevoerd. Bovendien vindt keuring tijdens de gebruiksfase periodiek plaats.   Opstellen goede gebruiksaanwijzing Bij ontwerp en bouw van de machine en bij het opstellen van de gebruiksaanwijzing moet de fabrikant of diens gemachtigde niet alleen het beoogde gebruik van de machine, maar ook elk redelijkerwijs voorzienbaar verkeerd gebruik voor ogen houden. De machine moet zodanig zijn ontworpen en gebouwd dat abnormaal gebruik, indien dat een risico zou inhouden, wordt voorkomen. In voorkomend geval moet de gebruiksaanwijzing de aandacht van de gebruiker vestigen op te ontraden gebruik dat, zoals de ervaring heeft uitgewezen, van de machine kan worden gemaakt.   Risicobeoordeling tijdens gebruik Aan de hand van een RI&E worden de risico’s op de arbeidsplaatsen beoordeeld. In situaties waar complexe arbeidsmiddelen worden gebruikt kan een verdiepende RI&E voor arbeidsmiddelen noodzakelijk zijn. Dit noemen we ook wel een Machine RI&E.   Inspecties en onderhoud Tijdens het gebruik moeten de arbeidsmiddelen deugdelijk en veilig blijven. Hiertoe dien je het arbeidsmiddel periodiek te inspecteren. Bij storingen dien je het arbeidsmiddel (incl. beveiligingen) te (laten) herstellen. In de praktijk betekent dit dat de arbeidsmiddelen in het onderhoudssysteem moeten worden opgenomen.   Instructies en training De gebruikers van het arbeidsmiddel dienen een instructie te krijgen over de wijze van gebruik en de risico’s van de arbeidsmiddelen. Dit geldt voor nieuwe medewerkers of nieuwe arbeidsmiddelen, maar dit gebruiksonderricht zul je periodiek moeten herhalen.   Specifieke situaties   CE-markering van nieuwe machines Arbeidsmiddelen die in gebruik genomen zijn na 1995, moeten voldoen aan fundamentele veiligheids- en gezondheidseisen op basis van de Machinerichtlijn. Volgens deze richtlijn is de definitie van een machine: “Een samenstel van onderling verbonden onderdelen of organen waarvan er tenminste één kan bewegen, alsmede in voorkomend geval, van aandrijfmechanismen, bedienings- en vermogensschakelingen enz. die in hun samenhang bestemd zijn een bepaalde toepassing, met name voor de verwerking, bewerking, de verplaatsing en verpakking van een materiaal.” Met een CE-verklaring geeft de leverancier van een arbeidsmiddel aan dat dit arbeidsmiddel voldoet aan de veiligheids- en gezondheidseisen. Arbeidsmiddelen met een CE-verklaring worden geacht te voldoen aan de Richtlijn arbeidsmiddelen (Arbobesluit).   Gewijzigde of samengestelde machines Ingrijpend gewijzigde machines zullen opnieuw moeten worden beoordeeld op hun veiligheidsaspecten; hierbij is de oorspronkelijke CE-verklaring niet meer van toepassing. De gebruiker van het arbeidsmiddel is in een dergelijk geval meestal verantwoordelijk voor een nieuwe risicobeoordeling en het voldoen aan de richtlijnen. Bij het samenbouwen van meerdere arbeidsmiddelen (van verschillende fabrikanten) is de gebruiker meestal ook verantwoordelijk voor een risicobeoordeling van het geheel (de ‘samengestelde machine’).   Wet- en regelgeving, normen Om de veiligheid van arbeidsmiddelen te garanderen zijn op Europees niveau richtlijnen vastgesteld. Dit zijn productrichtlijnen en gebruiksrichtlijnen. De arbeidsmiddelen moeten aan deze richtlijnen voldoen, voordat zij op de markt mogen worden gebracht.  
Europese Richtlijnen Nederlandse wetgeving Uitvoeringsbesluit
Laagspanningsrichtlijn Warenwet Besluit elektrotechnische producten
Machinerichtlijn Warenwet Besluit Machines
Richtlijn Arbeidsmiddelen Arbowet Arbobesluit
EMC Richtlijn Wet op de Telecommunicatie voorzieningen Diverse besluiten
Richtlijn Drukapparatuur Warenwet Besluit Drukapparatuur
ATEX 95 Richtlijn Warenwet Besluit Explosieveilig materieel

De Richtlijn Arbeidsmiddelen geeft regels voor het gebruik van arbeidsmiddelen (zoals machines) en de Machinerichtlijn geeft regels voor het op de markt brengen van machines en werktuigen. Deze wetten bevatten algemeen geldende eisen met betrekking tot veiligheid van Arbeidsmiddelen en werktuigen. Sinds 2009 is een nieuwe Machinerichtlijn van toepassing (2006/42/EG).

  Normen Bij de veiligheid van arbeidsmiddelen zijn heel veel zaken vastgelegd in normen. Deze normen zijn opgesteld door groepen deskundigen en geven in feite invulling aan de in algemene zin opgestelde wetgeving. Tegenwoordig zijn dit geharmoniseerde normen. Dit wil zeggen dat met de invulling van de norm aan de algemene wetgeving wordt voldaan. Als van de relevante normen wordt afgeweken, moet door fabrikant en/of gebruiker bewezen worden dat op een andere wijze hetzelfde niveau van veiligheid kan worden bereikt. Naast veiligheidseisen en uitvoering van veiligheidsmaatregelen zijn ook normen opgesteld voor ergonomische eisen en afstanden aan arbeidsmiddelen. Door middel van een CE-markering wordt op het arbeidsmiddel aangegeven dat aan de geharmoniseerde normen is voldaan. Er zijn er drie verschillende typen normen:
  1. normen met globale eisen m.b.t. machineveiligheid;
  2. normen m.b.t. veiligheidsaspecten en veiligheidsaspecten voor alle machines;
  3. normen speciaal voor bepaalde typen machines.
Referenties Op de website van het Nederlands Normalisatie Instituut staat een overzicht van de meest gebruikte normen bij machinebouw.   Op het Arbokennisnet staat een overzicht van arbokennisdossiers over
  • machineveiligheid in de ontwerpfase;
  • machineveiligheid in de gebruiksfase;
  • machineveiligheid in de onderhoudsfase;
  • persoonlijke beschermingsmiddelen.
Zoekwoorden
gebruik
arbeidsmiddelen

Arbeidsmiddelen