Vluchtige organische stoffen: betere bescherming

Vluchtige organische stoffen (VOS) zijn stoffen die worden gekenmerkt door hun hoge volatiliteit. Dit betekent dat ze dampen afgeven, zelfs bij een gewone werkdruk en een gewone temperatuur. Ze kunnen zich dus gemakkelijk in dampvorm in de omgeving verspreiden. VOS bestaan uit ten minste één koolstofelement en een of meer van de volgende elementen: waterstof, halogeen, zuurstof, zwavel, fosfor, silicium of stikstof. Ze zijn schadelijk voor de gezondheid. Het is dus het beste om je erover te informeren, zodat je je er beter tegen kunt beschermen.

Overal om ons heen

De zeer algemeen aanwezige VOS komen voort uit koolwaterstoffen en hun chemische derivaten. Enkele van de meest voorkomende zijn butaan, propaan, ethanol, benzeen, aceton en formaldehyde, styreen, aldehyden, perchloorethyleen.

VOS kunnen ook worden gedefinieerd op basis van hun gebruik: solvent, oplosmiddel, ontvetter, conserveermiddel, reinigingsmiddel, dispergeermiddel, enz. Ze worden gebruikt in talrijke industriële sectoren, voornamelijk in industriële processen waar oplosmiddelen worden gebruikt (verven, lijmen, vernissen, inkt, oppervlaktebehandelingen, chemische reinigingsmiddelen, rubber etc.). Ze worden ook toegepast in zeer veel producten vanwege hun intrinsieke eigenschappen (drijfgassen, brandstoffen, bactericiden, ...).

Schadelijk en explosief

Vluchtige organische stoffen kunnen zeer nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid (irritatie van de ogen, slijmvliezen van de luchtwegen, hart en zenuwstelsel, hoofdpijn, misselijkheid etc.). Sommige VOS zijn kankerverwekkend (bv. benzeen) en andere zijn mutageen of giftig op het vlak van de voortplanting.

De blootstelling aan oplosmiddelen is in het bijzonder gevaarlijk voor zwangere vrouwen, omdat ze kan leiden tot aangeboren afwijkingen of een verstoring van de zwangerschap en de ontwikkeling van de foetus (teratogeen risico en foetale intoxicatie) via binnendringing in de placenta.

Bovendien hebben deze VOS, in contact met een warmtebron, hoge brand- en explosierisico’s.

Gezondheidsrisico’s

Vanwege hun vluchtigheid en de zeer talrijke emissiebronnen in de industrie kunnen de dampen van vluchtige organische stoffen (oplosmiddelen, brandstoffen) in meer of minder hoge concentraties op veel werkplekken aanwezig zijn. Bij inhalatie van VOS (vooral oplosmiddelen) dringen ze binnen in de longen en komen ze zo direct in het bloed en vervolgens in het hart en de hersenen.

Bekend is dat bij langdurige blootstelling aan organische oplosmiddelen het zogenoemde organopsychosyndroom kan optreden, ook wel schildersziekte genoemd, en chronische toxische encephalopathie (CTE): aantasting van het zenuwstelsel door langdurig inademen van vluchtige oplosmiddelen. Bij het ziektebeeld gaat het om zeer uiteenlopende symptomen op het gebied van emotie, concentratie, geheugen en leervermogen.

Sommige VOS dringen ook door de huid het lichaam binnen en verspreiden zich via het bloed door het lichaam. Daarom is een strikte naleving van de regels, vooral wat betreft het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen van essentieel belang.

Blootstellingsniveau

De ernst van de blootstelling aan de risico’s op toxische dampen van VOS hangt af van:

• de toxiciteit van het chemische molecuul in kwestie;
• de concentratie, frequentie en duur van de blootstelling;
• de blootstellingsweg (inademing, huid, ogen, spijsvertering);
• de combinaties van producten;
• de persoonlijke gevoeligheid (vooral voor allergenen).

Preventie

De meest doeltreffende preventie is de ontwikkeling van technologieën met directe inwerking op de producten zelf, zoals de uitschakeling of het gebruik van vervangende producten die minder gevaarlijk zijn voor mens en milieu (poeders) en/of met inwerking op de processen, zoals het gebruik van apparaten of machines die de uitstoot naar de werkomgeving onderdrukken of beperken (afgesloten machines/gesloten systemen).

De ventilatie en verluchting van de werkplekken spelen een belangrijke rol in het beperken van de concentratie van alle VOS in de lucht en het afvoeren uit de werkplek, met als doel een effect op de gezondheid te vermijden.

Al deze risico’s vereisen, naast de nodige voorzorgsmaatregelen bij het gebruik, een nauwgezette naleving van de regels voor de opslag.

Focus op aceton

Aceton is een van de meest gebruikte organische oplosmiddelen omdat het gommen, harsen, cellulosederivaten, vetten, oliën en rubber oplost. Aceton wordt ook gebruikt in diverse producten zoals verven, vernissen en lakken, afbijtmiddelen, contactlijmen en andere kleefmiddelen en inkten. Het is bovendien een tussenproduct bij de synthese van veel materialen en polymeren, zoals polycarbonaten, epoxyharsen en styreen.

Aceton is ook de grondstof voor de synthese van tal van andere oplosmiddelen en chemicaliën. In de industrie wordt aceton gebruikt in processen, zoals de fabricage van farmaceutische en cosmetische producten, de extractie van vetten, oliën en wassen, de reiniging en het drogen van elektronische onderdelen, enz.

Kenmerken en gevaren

• Aceton is zeer vluchtig en wordt voor 75% geabsorbeerd tot in de longen. Ook de penetratie via de huid is een feit, al zijn daarover minder precieze gegevens bekend.
• Aceton kan via inademing irritatie van neus en keel veroorzaken. Bij hoge concentraties kan het zenuwstelsel worden aangetast. Enkele mogelijke symptomen zijn: hoofdpijn, misselijkheid, duizeligheid, slaperigheid en verwardheid. Een ernstige blootstelling kan leiden tot bewusteloosheid.
• Aceton is ook irriterend voor de ogen. Het kan matige tot ernstige irritatie veroorzaken. De symptomen zijn onder meer rode, pijnlijke en waterige ogen. Ook de dampen zijn irriterend voor de ogen.
• Aceton is zeer ontvlambaar en de dampen kunnen een explosief mengsel vormen met lucht. Zelfs waterige oplossingen kunnen gemakkelijk ontvlammen. Het vlampunt van een oplossing van 10% is 27°C.

Voorzorgsmaatregelen

• Volg de instructies voor het gebruik en de manipulatie die op het productetiket vermeld staan.
• Draag bij het gebruik van het product handschoenen die bestand zijn tegen chemicaliën en ook een veiligheidsbril als er kans is op spatten. Zowel de plaats waar het product wordt gehanteerd als de opslagplaats moet koel en geventileerd zijn.
• Bewaar de aceton niet in de buurt van warmtebronnen (zonlicht, vlammen, vonken) of nabij oxidanten, want bij contact hiermee kan de aceton ontvlammen.
• Sluit alle containers en andere  zorgvuldig af en zorg ervoor dat de gebruiksaanwijzing van de fabrikant bij het opsplitsen van grote verpakkingen ook op alle deelverpakkingen aanwezig is.