Vorstverlet: vrij bij te lage gevoelstemperatuur

vorstverlet: als het te koud is om te werken

Het kan in ons kikkerlandje behoorlijk koud zijn. Als het vanwege extreme weersomstandigheden te gevaarlijk wordt om in de bouw te werken, kunnen werknemers zich beroepen op vorstverlet. Dan moet er wel worden voldaan aan een aantal criteria, die vooral draaien om de gevoelstemperatuur.

We hebben in Nederland een ‘gematigd zeeklimaat’ met milde winters en koele zomers. De start van de winter valt altijd samen met de kortste dag van het jaar; de tijd tussen zonsopkomst en -ondergang is dan het kortst. Voor ons begint de winter rond 21 december en eindigt drie maanden later rond 20 maart. Hoewel de kans op een ‘witte’ kerst in de winter slechts zeven procent bedraagt, kan het in ons kikkerlandje toch behoorlijk koud zijn. Met 27,4 graden Celsius onder nul werd in Winterswijk op 27 januari 1942 de laagste temperatuur ooit gemeten.

Binnen de bouw komen dit soort temperaturen gelukkig niet voor. Maar als het te gevaarlijk wordt om in de bouw te werken vanwege extreme weersomstandigheden, kunnen werknemers zich beroepen op vorstverlet.

Vorstverlet

In het woord vorstverlet zit het woord verlet, dat ‘geoorloofd verzuim’ betekent. Bij vorst moet de situatie wel voldoen aan een aantal criteria. Deze vorm van betaald verlof houdt verband met de (gevoels)temperatuur.

Deze temperatuur geeft een maat voor het gevoel van kou (windkou/waterkou) dat de mens ondervindt in koude lucht met veel wind. En voor het gevoel van warmte (benauwende warmte of hitte) in warme lucht met zon, windstil weer en hoge luchtvochtigheid. Onderstaande tabel illustreert de gevoelstemperatuur (bron: KNMI).

Geldende criteria

Onder de één of meer van de volgende omstandigheden heeft een werknemer tijdens vorst bij buitenwerkzaamheden het zelfstandige recht zijn werkzaamheden te staken. Er moet wel sprake zijn van directe blootstelling aan de buitenlucht.

De gevoelstemperatuur is -6°C of lager. Hierbij geldt niet de voorwaarde dat sprake moet zijn van vorst;
Rijwegen dan wel looppaden zijn niet begaanbaar;
Er is geen winter-/doorwerkkleding ter beschikking gesteld;
Er ligt een sneeuwdek op het werkobject/de werkplek dat niet met eenvoudige middelen is te verwijderen.

Wanneer is sprake van vorstverlet?

De gevoelstemperatuur is een belangrijke factor bij vorstverlet. Die gevoelstemperatuur hangt grotendeels af van de buitentemperatuur en de windsnelheid, zoals de tabel laat zien.

Als je volgens de afspraken binnen de cao je werk mag staken door de winterse weersomstandigheden, dan heet dat vorstverlet. Dat geldt:

Bij een gevoelstemperatuur van -6 °C. Deze gevoelstemperatuur wordt op twee tijdstippen gemeten. De eerste meting is om 07:00 uur. Het hoeft dus niet te vriezen. Als die dan niet lager is dan - 6 °C dan gaat iedereen gewoon aan het werk. Om 09:00 uur volgt een tweede meting. Deze meting is doorslaggevend bij het bepalen of je wel of niet naar je werk hoeft of de bouwplaats in overleg mag verlaten. Als dan blijkt dat de norm (gevoelstemperatuur -6 °C) is gehaald, dan worden de werkzaamheden in de bouw gestaakt. Nogmaals, dit recht heb je ook als je werkgever geen winter-/doorwerkkleding (heeft) verstrekt of als de bouwplaats niet begaanbaar is door een laag sneeuw.
Als het vriest en rijwegen of looppaden zijn niet begaanbaar.

De werknemer van het bouwproject is dan gerechtigd het werk te verlaten. De gevoelstemperatuur volgens de metingen van een KNMI-weerstation in het postcodegebied waarin het bouwproject zich bevindt, is daarbij bepalend. Een overzicht met deze weerstations per postcodegebied is terug te vinden op de websites van cao-partijen en op www.weerverlet.nl.

In andere cao’s dan Bouw & infra kunnen de afspraken over werken bij vorst iets verschillen. Zo geldt bijvoorbeeld voor steigerbouwers: doorwerken bij een gevoelstemperatuur van -6 °C of lager mag, maar maximaal vier keer een periode van 1,5 uur binnen de gebruikelijke begin- en eindtijden van de werkdag, met een opwarmtijd van minimaal een kwartier.

Hoewel de 09:00 uur-meting van een KNMI-weerstation maatgevend is kan de Vorstverlet app van het CNV (zie de afbeelding hierboven) als handig hulpmiddel dienen. Deze app geeft een indicatie van de gevoelstemperatuur gebaseerd op gemeten buitentemperatuur en de windsnelheid in kilometer per uur.

Daarnaast geeft dit hulpmiddel aan of aan de norm van -6 °C wordt voldaan. Norm behaald voor 07:00 uur betekent niet werken, maar wel op locatie aanwezig. Na 09:00 uur betekent dat er niet meer hoeft te worden gewerkt en dat men het recht heeft om de werklocatie te verlaten.

Een andere zeer aanbevelenswaardige app is die van het FNV (FNV Bouw app).

Deze app spreekt over risicovol weer en maakt onderscheid in een viertal hoofdgroepen.

Kou
Hitte
Wateroverlast
Storm

Gelet op het actuele aspect kou volgen hieronder een aantal tips:

Als het heel koud is en daarbij speelt de verraderlijke gevoels-temperatuur een zeer belangrijke en maatgevende rol, dan kan dat gevaarlijke situaties opleveren op de bouwplaats.

Op welke signalen/ risico’s kan je het beste letten?

Koude vingers met minder grip op materieel en materiaal en koud voeten die het lopen kunnen bemoeilijken.
Kans op onderkoeling zonder dat je dit in de gaten hebt. De eerste onderkoelingsverschijnselen beginnen als de lichaamstemperatuur zakt naar 35 °C. Symptomen zijn des-oriëntatie, verlaagde hartslag en verwardheid. Daalt de temperatuur verder naar 33 °C dan resulteert dit in spierstijfheid, grote pupillen en kramp.
Gevaar om uit te glijden. Denk aan gladde – aanbevroren steigers, paden en taludtrappen.
Verminderde concentratie met een toenemende kans op gevaarlijke situaties en incidenten.

Met geschikte maatregelen die de werkgever treft en/of de werknemer zelf in acht neemt, is het mogelijk om veilig, gezond en verantwoord door te werken. Tenzij de eerder beschreven gemeten gevoelstemperatuur het niet toestaat en het juist gevaarlijk en onverantwoord is om door te werken.

Welke maatregelen kan de werkgever nemen?

Afschermen en afdichten werkplek/werkplaats tegen vocht, regen, wind en (vries)kou.
Strooien en ijsvrij houden van bouw- en parkeerplaats, rijwegen en looppaden.
Plaatsen van waarschuwings-/ signaleringsborden ten aanzien van koude en aanwezigheid van gladheid.
Opbergen (vorstvrij) van trappen, ladders en steigers.
Inzetten van tijdelijke verwarming op werkplekken.
Inzetten van verwarmde schaft- en kleedruimten en toiletten.
Verkorten van werktijden en afwisselen van ‘koude’ werkzaamheden met werkzaamheden in een ‘warme’ omgeving.
Zorgen voor warme dranken zodat onder andere de vochtbalans in stand blijft.
Zorgen voor de juiste winter-/doorwerkkleding met aandacht voor hoofd, handen en voeten.

Welke maatregelen kan de werknemer nemen?

Inlassen van regelmatig ‘warme’ pauzes.
Dragen van thermokleding aangebracht in lagen.
Opletten op elkaar en tijdig (hoofd)uitvoerder informeren.
Opvolgen van veiligheidsinstructies die de werkgever verzorgt.

Vervangend werk bij vorstverlet

Soms heeft een bouwbedrijf vervangende werkzaamheden voor de werknemers. Denk aan timmerwerkzaamheden in een verwarmde loods. Als een bouwbedrijf deze werkzaamheden aanbiedt tijdens vorstverlet, zijn werknemers verplicht deze werkzaamheden uit te voeren.

Een ander, doorgaans duur, alternatief is om op de bouwplaats voorzieningen te treffen waarmee de gevoelstemperatuur boven de -6° C komt. Ook dan geldt dat werknemers hun werkzaamheden moeten voortzetten en er geen sprake meer is van vorstverlet. Een werkgever kan ook tijdens vorstverlet een cursus organiseren waaraan werknemers moeten deelnemen.

Loondoorbetaling tijdens vorstverlet

In geval van arbeidsverhindering door vorstverlet is de werkgever verplicht om aan de werknemer het vast overeengekomen loon door te betalen. Financieel is dit over het algemeen nadelig. Werkzaamheden worden niet uitgevoerd terwijl werknemers wel loon krijgen doorbetaald.

Garantiefonds voor vorstverlet

Bedrijven kunnen bij vorstverlet gebruikmaken van het garantiefonds. Dit is een fonds waarin de bouwbranche geld heeft verzameld om de vorstverletkosten te dekken. Elk bouwbedrijf moet bijdragen aan deze ‘vorstverletpot’. Het bedrag dat bouwbedrijven moeten betalen aan het garantiefonds is afhankelijk van hun omvang/grootte.

Conclusie

Als werken door extreem weer zoals vorst te gevaarlijk wordt, mag een werknemer zijn/haar werkzaamheden staken. De 09:00 uur-meting van een KNMI-weerstation is maatgevend voor het verdere verloop van de werkdag. Een handige indicatie voor het bepalen van de gevoelstemperatuur is de app van het CNV maar ook die van FNV.

Hoewel de kans op vorstverlet niet heel groot is, kunnen de loonkosten tijdens deze geoorloofde verzuimperiode behoorlijk hoog oplopen omdat er niet wordt gewerkt. Bedrijven beschouwen vorstverlet dan ook als een kostenpost.

Kan een werkgever de gevoelstemperatuur op de werkplek verhogen tot boven de -6° C, dan kunnen de werkzaamheden worden vervolgd. Werkzaamheden onder gecontroleerde omstandigheden, zoals timmerwerkzaamheden in een werkplaats of loods, behoren eveneens tot de mogelijkheden. Evenals het organiseren van cursussen tijdens deze verletperiode.

Lees ook de artikelen en tools:

Stroomschema: Vorstverlet, hoe of wat

Referenties

Wetten, Normen, richtlijnen, literatuur en naslagwerken

Collectieve Arbeidsovereenkomst Bouw & Infra

Geraadpleegde internetpagina’s

www.abomafoons.nl (abonnement noodzakelijk)
www.cnv.nl
www.knmi.nl
www.weerverlet.nl
www.wetten.nl