Gedrag als laatste stap in de risicobeheersing

Neem maatregelen voor een veilig werkklimaat

De meeste medewerkers zijn tijdens het werk niet met de veiligheids- en gezondheidsaspecten van hun werk bezig, maar met de inhoud. Investeer in andere maatregelen dan die het gedrag moeten beïnvloeden. Dat stelt hoger veiligheidskundige en arbeidshygiënist Wim van Alpen in onderstaand opiniestuk.

Arbeidshygiënische strategie

Ten aanzien van het beheersen van risico’s dient in de praktijk te worden gewerkt conform de arbeidshygiënische strategie. Dit is wettelijk verplicht Arbowet conform artikel 3 lid 1b:

Tenzij dit redelijkerwijs niet kan worden gevergd worden de gevaren en risico's voor de veiligheid of de gezondheid van de werknemer zoveel mogelijk in eerste aanleg bij de bron daarvan voorkomen of beperkt; naar de mate waarin dergelijke gevaren en risico's niet bij de bron kunnen worden voorkomen of beperkt, worden daartoe andere doeltreffende maatregelen getroffen waarbij maatregelen gericht op collectieve bescherming voorrang hebben boven maatregelen gericht op individuele bescherming; slechts indien redelijkerwijs niet kan worden gevergd dat maatregelen worden getroffen die zijn gericht op individuele bescherming, worden doeltreffende en passende persoonlijke beschermingsmiddelen aan de werknemer ter beschikking gesteld.

Volgorde van maatregelen

Wanneer de blootstellingsrisico’s in kaart zijn gebracht, wordt door het volgen van deze strategie de blootstelling vermindert (en daarmee de risico’s).

De arbeidshygiënische strategie houdt in dat bij het toepassen van beheersmaatregelen een hiërarchische volgorde moet worden aangehouden in afnemende volgorde.

Deze volgorde is:

Elimineren van de bron;
Maatregelen nemen in de overdrachtsweg van bron naar mens: maatregelen aan de bron en direct om de bron;
Maatregelen nemen in de omgeving;
Organisatorische maatregelen nemen;
Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s) gebruiken.

Persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s)

Het gebruik van PBM’s staat helemaal onderin deze strategie. Als alle eerder genoemde maatregelen niet tot voldoende risicoreductie hebben geleid, mag feitelijk pas van PBM’s gebruik worden gemaakt. Dit is terecht. Het dragen van PBM’s is vaak zeer belastend voor de medewerkers. Wat te denken van mensen die de hele dag met adembescherming op moeten lopen: fysiek zeer zwaar, vaak nog onvoldoende bescherming, in de zomer extra belastend.

Bovendien kunnen door het dragen van PBM’s extra risico’s ontstaan: als een bril wordt gedragen kan door het dragen ademmaskers de bril beslaan waardoor er minder goed zicht is, door het dragen van gehoorbescherming kunnen waarschuwingssignalen minder goed gehoord worden en ga maar door.

Kortom het dragen van PBM’s is in het algemeen de minst wenselijke stap.

Gedrag van de medewerkers

Eenzelfde kan ook gesteld worden van het gedrag van de medewerkers. Om veilige en gezonde werkomstandigheden te creëren en risico’s te beheersen, zou eerst maximaal ingezet moeten worden op goede technische en bouwkundige voorzieningen. In tweede instantie zouden allerlei organisatorische maatregelen getroffen moeten worden. Goede systemen, slimme werkwijzen, strakke procedures of goede logistiek.

Pas in de laatste plaats heeft het zin van de werknemers bepaalde gedragingen te verlangen. Bedenk ook maar in het privéleven hoe moeilijk het is een bepaald gedrag te bewerkstelligen bij partner of kinderen.

Als de veiligheid voornamelijk van het juiste gedrag van de medewerkers af hangt, is dat een zeer kwetsbare zaak. Immers de meeste medewerkers zijn tijdens het werk in gedachte niet met de veiligheids- en gezondheidsaspecten van hun werk bezig. Als ze al in gedachten bij het werk zijn, dan gaat het om de inhoud van dat werk.

In veel gevallen zijn medewerkers tijdens hun werk ook in gedachten bij privédingen zoals wat ze het afgelopen weekend hebben gedaan of in het volgend weekend gaan doen, een komend feestje, een ziek kind, de aanstaande vakantie, een studie.

Allerlei gedragsprogramma’s als belonen, verleiden en straffen hebben dan ook maar een beperkt rendement. Veel efficiënter is het om te investeren in betere werktechnieken, voorzieningen en organisatorische maatregelen.

In die zin kan het gedrag gelijkgesteld worden aan de persoonlijke beschermingsmiddelen als laatste stap in de risicobeheersing.

De combinatie van gedrag en persoonlijke beschermingsmiddelen is veelal zwak. Wanneer mensen niet consequent de vereiste PBM’s dragen, is de feitelijke bescherming van deze middelen onder de maat.

Voorbeeld: in nevenstaand plaatje wordt getoond dat het effect van het dragen van gehoorbescherming door 1 uur de gehoorkap niet te dragen al terugvalt van 30 dB(A) naar 10 dB(A).

Conclusie

Veel efficiënter is het om te investeren in technische/bouwkundige en organisatorische maatregelen dan in gedrag en PBM’s. Maar zelfs met alle mogelijke technische en organisatorische maatregelen die je kan bedenken en toepassen is het gedrag, naleven, toepassen en gebruiken ervan door mensen nog steeds de laatste drempel tussen wel of geen incidenten. Dus via alle drie invalshoeken de veiligheid op een hoger niveau brengen, blijft noodzakelijk.