Weg met de inconveniëntenregeling

In veel bedrijven en branches wordt nog gewerkt met een inconveniëntenregeling, ook wel een bezwarende werkomstandighedenregeling genoemd. Omdat je als werkgever een zorgplicht hebt en slechte arbeidsomstandigheden in 2016 echt niet meer af te kopen zijn, gaat dit artikel in op hoe inconveniënten op een juiste manier weg te nemen zijn.

Wat is een inconveniënt? In woordenboeken verschilt de betekenis van het woord ‘inconveniënt’. Meestal wordt gesproken van: bezwaar, ongemak of ongerief. In dit artikel interpreteren we het als risicovolle situatie die mogelijk leidt tot gezondheidsschade op grond van het aantoonbaar overschrijden van een geaccepteerde gezondheidskundige grenswaarde. Dit is van belang, want dit impliceert bijvoorbeeld dat je van ‘vies worden’ geen gezondheidsschade overhoudt. Kortom: vies worden is bezwaarlijk, ongemakkelijk en ongeriefelijk, maar je wordt er niet ziek van. Op het punt van mentale werkbelasting ontstaat hier overigens nog al eens discussie over. Van heel vaak vies worden kun je mogelijk wel ‘mentaal’ last krijgen. Dit punt is van belang omdat in veel beroepen een derde tot de helft van de inconveniënten op de keper beschouwd eigenlijk ‘vies werk’ betreft en niet ‘ongezond werk’. Vaak is sprake is van (tijdelijk) ongemak, bijvoorbeeld door het dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen (pbm’s), werken in stank, vieze handen en/of werken in vieze kleren. Gevaarbronnen die het vaakst onderdeel zijn van een inconveniëntenregeling op grond van de gezondheidsrisico criteria zijn:

  • Biologische agentia
  • Energetische belasting
  • Gevaarlijke stoffen
  • Geluid
  • Publieksagressie
  • Repeterende bewegingen
  • Straling
  • Tillen
  • Trillingen
  • Temperatuur/klimaat
  • Veiligheid (deelonderwerpen: besloten ruimten, werken op hoogte, werken met machines, struikelen/uitglijden/vallen, brand- en explosiegevaar)

Voorbeeld: MBI Sector Waterschappen
In dit artikel wordt het instrument dat door vhp human performance ontwikkeld is voor de Nederlandse Waterschappen als voorbeeld genoemd. Dit instrument is vrij toegankelijk via http://www.mbi-waterschappen.nl/. Het MBI, oftewel Meet en Beoordelingsinstrument bezwarende omstandigheden sector Waterschappen, is eenvoudig toepasbaar en er is een uitgebreide toelichting beschikbaar met daarin opgenomen alle relevante informatie inclusief de gebruikte normen en methodieken. Ook wordt in de 39 pagina’s toelichting -die als PDF gedownload kan worden- het gehele project beschreven inclusief de werkwijze van de werkgroep uit de sector Waterschappen.

Aanpak

Op basis van een aantal projecten zoals deze in de loop der jaren uitgevoerd zijn door vhp human performance geven we in de nu opeenvolgende alinea’s een voorbeeld aanpak weer in de vorm van een stappenplan:

Stap 1: Visie

De werkgever moet als uitgangspunt kiezen voor een aanpak die past bij de zorgplicht (artikel 3 Arbowet). De visie is het wegnemen van gevaren en het verminderen van risico’s en niet het in stand houden ervan, ook niet tegen betaling van inconveniëntengeld. Besef dat dit flink wat tijd en inspanning kan vragen. Inconveniënten kunnen bijvoorbeeld vastgelegd zijn in de cao, vaak wordt dan gesproken van een uitvoeringsregeling. In ieder geval heeft het aanpassen van dergelijke regelingen arbeidsvoorwaardelijke consequenties waarbij het management, HR, financiën en de OR/ personeelsvertegenwoordiging en mogelijk ook vakbonden als stakeholders betrokken zijn. Bedenk ook dat in dit soort kwesties ‘public affairs’ en imago issues aan de orde kunnen zijn. Dit is geen sinecure. Zorg dat je, voordat je als inhoudelijk deskundige aan de slag gaat, deze context goed in beeld hebt. Voorbeelden zijn dat je het risico loopt op schadeclaims als het mis gaat, want als werkgever heb je juridisch bezien onvoldoende invulling aan je zorgplicht gegeven als je geld betaald voor zwaar werk in plaats van dit op te lossen. Een ander voorbeeld is dat je liever niet negatief in de publiciteit komt als een werkgever die ‘zwaar werk’ afkoopt in plaats van oplost, vooral niet als je toch al moeite hebt om jong personeel te vinden.

Stap 2: Regel de €

Een essentieel en noodzakelijk gevolg van de visie is dat duidelijk moet zijn hoe het een en ander financieel geregeld gaat worden. Uit gesprekken in bedrijven blijkt dat uiteindelijk de meeste mensen vinden dat gezond werk vooropstaat. Liever gezond werk en geen vergoeding dan andersom. Anderzijds willen mensen niet graag een vergoeding kwijtraken. Op het moment dat besloten wordt inconvenienten weg te nemen, wordt aanbevolen eerst de financiële zaken te regelen. Het is nu eenmaal zo dat medewerkers die een inconveniententoeslag krijgen, meestal betreft tussen de € 25,- en € 100,- per maand, dit zien als inkomen en ook vaak zien als een extraatje dat ze niet kwijt willen. Realiseer dat het vaak gaat om werk dat maar matig betaald wordt, waardoor deze bedragen relatief groot zijn voor die werknemers. Als dit niet geregeld wordt, is de kans groot dat de verandering niet geaccepteerd wordt, want je ‘komt aan het geld’ van de medewerkers. Voorbeeld: in de jaren 90 van de vorige eeuw is een project uitgevoerd bij het HVB in Dordrecht van de NS. HVB staat voor houtverwerkingsbedrijf. Hier werden de houten dwarsliggers geprepareerd. Zwaar fysiek handwerk met grote houten elementen die onder druk geïmpregneerd zijn met gevaarlijke stoffen, zoals creosoten. Deze dwarsliggers zijn zo onverwoestbaar dat menig dwarsligger na gebruik onder spoorrails nog vele jaren als ‘spoorbiels’ in een tuin terecht gekomen is. Nu zijn er geen houten dwarsliggers meer, er wordt alleen nog gewerkt met betonnen dwarsliggers. Tijdens het onderzoek bleek dat de verdeling van medewerkers over de verschillende werkplekken zodanig georganiseerd was dat alle medewerkers een maximale inconveniënten toeslag ontvingen. Dit illustreert dat het voorkomt dat medewerkers soms liever dat extraatje ontvangen dan dat zij een primaire focus op gezond werken hebben. Het verbeteren van de arbeidsomstandigheden werd niet enthousiast ontvangen, want men was bang de toeslag te verliezen. Alles overwegende is de enige insteek die uiteindelijk echt werkt deze: laat medewerkers (een deel van) hun toeslag houden en organiseer werknemersparticipatie bij de verbeterslagen.

Stap 3 Koppeling met Deming cyclus en de RI&E

Nadat de euro’s geregeld zijn, is het zaak te kiezen voor een systematische aanpak. Kies bijvoorbeeld voor een RI&E cyclus die uitgevoerd wordt volgend het principe van de Deming circle, namelijk plan-do-check- act. Bij het MBI instrument sector Waterschappen is deze systematiek toegepast:

 

Waarbij geldt:

Rood > bezwarende omstandigheid/inconveniënt , los knelpunt op;

Oranje > mogelijk bezwarende omstandigheid/inconveniënt, los knelpunt op of voer (tweedelijns) nauwkeurige meting uit om vast te stellen of sprake is van rood of groen;

Groen > geen bezwarende omstandigheid/inconveniënt.

Bezwarende werkomstandigheden zijn niet acceptabel. Daarom zijn bezwarende werkomstandigheden altijd tijdelijk van aard. Vanuit het instrument bezien betekent dit dat elke score in de categorieën ‘oranje’ en ‘rood’ weggenomen dient te worden door een oplossing te implementeren. ‘Rood’ verdient daarbij een hogere prioriteit dan ‘oranje’. Streef altijd naar de situatie ‘groen’. Dit sluit aan bij de zorgplicht van de werkgever zoals deze beschreven is in Artikel 3 van de Arbeidsomstandighedenwet. Als sprake is van een bedrijfs- of branche RI&E instrument is het raadzaam te zorgen voor een goede koppeling, bij voorkeur wordt de RI&E zo aangepast dat alle beschermingsniveaus die bezwarende werkomstandigheden betreffen daarin opgenomen zijn.

Stap 4: Ranking methode voor de eerste lijn heeft de voorkeur

Kies voor, of ontwikkel, een hoogwaardig instrument en pas dit toe. Het instrument zoals dit ontwikkeld is voor de Waterschappen is breed inzetbaar. Daarnaast is het een softwaremodel dat erg gebruikersvriendelijk werkt. Bij dit instrument is als basis gekozen voor de ranking methode van Kinney & Wiruth. Hier is voor gekozen omdat de meeste gebruikers veiligheidskundige of KAM medewerkers zijn en deze professionals zijn gewend om te werken met ranking methodes. Pas als er twijfel is over rood, oranje of groen of als het gaat om een groot belang (bv financieel) ga je meten.

Tevens is dit een methode die uniform over alle risico’s heen toegepast kan worden, dit voorkomt het per risico met een andere systematiek werken. Een groot pluspunt van het waterschappen instrument is dat dit als co-creatie met de gebruikers ontwikkeld is. In de werkgroep hadden vijftien vertegenwoordigers van waterschappen zitting (beleidsadviseurs, teamleiders, veiligheidskundigen, KAM medewerkers, personeelsadviseurs, OR leden, VGM leden, unitmanagers en werknemers). Bedenk bij de instrumentkeuze dat inconveniënten primair geen ‘arbo’ issues zijn, maar in eerste instantie voor een organisatie een combinatie is van een HR (want arbeidsvoorwaardelijk) en een financieel issue. Zorg daarom dat (combinaties van) leidinggevenden, HR, werknemers en eerstelijns deskundigen er allen mee uit de voeten kunnen.

Afscheid nemen van inconvenienten
Inconveniëntenregelingen zijn niet meer van deze tijd. Dit artikel biedt inzicht in hoe je tot een aanpak komt om afscheid te nemen van inconveniënten regelingen. Belangrijk is dat je in ieder geval een door stakeholders geaccepteerde financiële afhandeling komt, medewerkers zijn vrijwel nooit happig op het verliezen van extraatjes, zelf niet als dit leidt tot betere arbeidsomstandigheden. Alles overziend geeft de auteur professionals als slot tip mee: let op je collega’s. Voorkom een competentiestrijd. In bijna alle organisaties of branches is al een aanpak aanwezig om inconveniënten vast te stellen. Collega’s hebben daar vaak veel tijd aan besteed en er bijvoorbeeld een mooie uitwerking in Excel van gemaakt. Als vervolgens een (externe) collega zich hier mee gaat bemoeien, dan loop je serieus het risico om in een ‘not invented here’ situatie terecht te komen. In bedrijven heeft men vaak de neiging vast te houden aan intern ontwikkelde instrument en de eigen uitgangspunten. Dit onderstreept nog maar eens dat voor een inconvenienten aanpak je zowel inhoudelijk onderlegd moet zijn maar je hebt ook hoogwaardige adviesvaardigheden nodig.

Arbobeleid