Sociale innovatie: geef werknemers meer verantwoordelijkheid

Enkele maanden geleden hebben ruim duizend werknemers in de groot- en kleinmetaal een dag gestaakt. Eén van de actiepunten betrof meer waardering voor het vakmanschap van een half miljoen medewerkers in deze sector. De organisatie van werktijden, maatregelen om gezond en langer door te kunnen werken en jongeren aan het werk te krijgen waren onderwerp van gesprek. Deze actie laat ons duidelijk zien dat goede arbeidsomstandigheden vragen om de juiste aandacht.

Een truckbouwer bij DAF verwoordde de actiepunten als volgt: ‘Wij willen doodnormale dingen. Een eerlijke beloning voor jarenlang hard werken om een goed product te bouwen. Geen doorgeslagen flexibiliteit, maar normale werktijden en niet nog meer wisselende diensten. En geen zorgen dat je zomaar ontslagen kan worden, maar zekerheid voor ons en onze gezinnen.’

Sociale innovatie
Deze actie is een goed voorbeeld van de roep om sociale innovatie. Het uitgangspunt van sociale innovatie is dat iedere medewerker volwassen is en prima verantwoordelijkheid aan kan. Veel medewerkers ervaren echter betutteling op de werkvloer. Hierdoor schakelen medewerkers, als bijna vanzelf, hun capaciteiten terug naar een lagere stand zodra zij op hun werk komen. De oplossing ligt in het meer ruimte geven aan medewerkers.

In de thuissituatie zijn mensen verantwoordelijk voor het plannen van bijvoorbeeld de aankoop van een huis met bijbehorende hypotheek. Medewerkers maken dan beslissingen die complex zijn met grote consequenties voor de rest van hun leven. Vergelijk dat met de situatie op het werk waar veel medewerkers niet eens hun eigen dagindeling kunnen maken of keuzes kunnen maken over de aanschaf van de meest geschikte hulpmiddelen bij hun werkzaamheden. De uitdaging voor organisaties is dan ook om van moderne medewerkers ‘zelfsturende professionals’ te maken.

Een directeur bij Scania stelt: ‘We betrekken onze medewerkers continu bij het versterken van onze organisatie. Het maakt onze organisatie steeds effectiever én zorgt dat onze trucks van de allerhoogste kwaliteit zijn en blijven.’

Vanuit de dagelijkse praktijk zien wij sociale innovatie als een nieuwe en effectieve manier van werken, waarbij de arbeidsproductiviteit en de kwaliteit van de arbeid de belangrijkste drijfveren vormen. Doel daarbij is veelal om het bedrijf en de mensen dichter bij elkaar te brengen. Mensen moeten de ruimte krijgen om vanuit hun betrokkenheid en loyaliteit hun verantwoordelijkheid te kunnen en durven nemen.

Sociale innovatie laat zich altijd uitbetalen in meer werkplezier, een laag verzuim en hoge arbeidstevredenheid en een organisatie die kan excelleren in haar markt. Zij geeft inhoud aan de gezamenlijke verantwoordelijkheid bij veilig en gezond werken en de bedrijfsresultaten verbeteren bovendien aanzienlijk.

Definities sociale innovatie
Vanuit wetenschappelijke benadering wordt sociale innovatie gezien als het samenspel tussen het ontwikkelen van dynamisch managen, flexibel organiseren en slimmer werken (prof. Dr. Volberda en prof. Dr. Van de Bosch, Erasmus Universiteit). De definities van sociale innovatie lopen nogal uiteen:

-          Werkgeversverenigingen (AWVN):  ‘Vernieuwing van de arbeidsorganisatie en maximale benutting van competenties, gericht op verbetering van de bedrijfsprestaties en ontplooiing van talent.’

-          Werknemersverenigingen (FNV en CNV): ‘Het versterken van de organisatie door gebruik te maken van de kracht, ideeën en talenten van de medewerkers zelf. Samen kijken naar hoe je kunt komen tot betere bedrijfsprocessen, werk- en leervormen, producten/diensten, financieel resultaat en tevreden klanten.’

-          TNO en Berenschot: ‘Het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden (dynamisch managen), het hanteren van innovatieve organisatieprincipes (flexibel organiseren) en het realiseren van hoogwaardige arbeidsvormen (slimmer werken en talentontplooiing).’

Toenemende behoeften
Mensen willen altijd ‘verder en vooruit’ komen vanuit de positie die men op dat moment heeft bereikt. Het wijst op het verschijnsel dat mensen zich graag verder willen ontwikkelen dan de basisbehoeften die voorkomen in de piramide van Maslow. Er wordt uiting gegeven aan de behoefte je mogelijkheden optimaal te benutten, het beste uit je zelf te halen.

De piramide van Maslow

5. Maximale ontplooiing: volledige ontwikkeling van je kwaliteiten
4. Waardering: respect hebben voor jezelf en krijgen van anderen, status hebben
3. Sociaal: het gevoel bij de anderen te horen, geaccepteerd, liever nog, geliefd worden, zorgen voor/verzorgd worden
2. Veiligheid: geen gevaar of dreiging, rust, orde, een veilig gevoel, gezondheid
1. Fysiek: eten, huis, warmte; wat je nodig hebt om in leven te blijven

Concrete voorbeelden van sociale innovatie
Medewerkers kennen als geen ander de zwakke plekken in het proces en de organisatie en hebben meestal goede ideeën hoe het beter kan. Geen wonder dat uit onderzoek blijkt dat geïmplementeerde veranderingen weinig effect hebben wanneer deze door bestuurders of externe deskundigen opgelegd zijn. Door het ontbreken van draagvlak, maar vooral door het niet benutten van de competenties en deskundigheden van de medewerkers bij het maken van verbeterplannen. Enkele concrete voorbeelden van sociale innovatie zijn:        

1.      Metopia (een initiatief van de Metalelektrobranche) voerde een innovatieprogramma uit om een betere samenwerking en kennisuitwisseling tussen ROC’s en de bedrijven te bewerkstelligen. Inmiddels is door samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid de vernieuwing essentieel geworden.

2.      Heineken voerde een flexibeler werkrooster in waarbij medewerkers minimaal twee weken van te voren weten voor welke diensten ze staan ingeroosterd.  Het systeem werkt met een kleurenschema en een verrekening systeem indien er overschrijdingen van diensten plaatsvindt.

3.      Ziekenhuizen NVZ richten zich op verbetering van de managementprocessen. Vijftien teams uit verschillende ziekenhuizen voerden deze innovaties door, waardoor de productiviteit toenam en de kwaliteit van zorg verbeterde.

Conclusie
Meer verantwoordelijk en bevoegdheden overdragen aan medewerkers, verhoogt de arbeidsproductiviteit en de kwaliteit van arbeid. Arbeidsrelaties kunnen creatiever en innovatiever zijn, dat erkennen zowel werkgevers en werknemers alsook advies- en belangenorganisaties.  In nieuwe arbeidsrelaties staan niet de regels en de rechten van werknemers centraal, maar juist wederzijds vertrouwen en de gezamenlijke betrokkenheid. We spreken bij sociale innovatie dan ook over een ‘volwassen arbeidsrelatie’.

Lees meer
Arbo als geïntegreerd beleidsonderdeel 
Nut en noodzaak arbeidsomstandighedenbeleid